Welsh Journals

YR AMAETHYDD. RHIF. 2 SADWRN, CHWEFROR 1, 1845. PROFESSOR JOHNSON YN EDINBURG. Ychydíg araser yn ol traddododd Professo: Jolinson ddârlith, ar ddymuniad nifer o ysgolfeistri plwyfol, yn Editiburg, ar ddygiad i fewn addysg amaethyddol i ysgolion elfenol. Yn y diwedd dywedaiy professor pe buasai ugaino'r boneddion oedd yn bresenol yn hoffi clywed anerchiad ar y wybodaeth eihunan, y byddai yn dda ^anddo éu cyfarfod. Traddododd y ddarlith ganlynol: — Foneddi6Ion,—Bu amser pan nad oedd y bryn yma yr ydym yn sefyll arno ond clogwyn noeth o losgwy (lava). Darfyddodd yr hen losgwy yn raddol, fel y bydd llosgwyon diweddar yn gwneud, ac aeth i lawr yn friwsion, a ffurfiodd ddefnydd rhydd ar y wyneb, yn yr hwn y tyfai had planhigion, y buont feirw, ac y gadawsant eu gweddilliou ar ol. Fel hyn, yu raddol, cynyddodd y pridd i'r swtn awelwchyn bresenol, ar wyneb y clogwyn hwn, Ue y tyf planhigion. Godebyg yw hanes yr holl bridd ar wyneb y ddaiar. Tybiwch eich bod yn cyineryd daro o unrhyw brìdd, ac yn ei osod ar ddarn o fetel, fel yr wyf fi yn gwneud yn bresenol, ac mew«i rhyw fodd ei roi yn nghyraedd y tân, cewch weled yr â rhan o'r pridd yn dduach yn ei ymylon ; yn mhen ychydig diflana y duwch, a newidia y pridd yn fwy neu yn llai tywyll, yn ol natur y sylweddau o ba rai y byddo y pndd fyddo heb ei ddifa yn gynhwysedig. Ös cymerwch y rhan yma o bridd cyn ei boeihi a'i bwyso, cewch weled nafydd mor drwm wedi i'r tân weithredu amo ag oedd o o'r blaen. Y mae y darn hwnw o'r pridd a losgodd yn cynwys gweddillion y llysiau hyny am ba rai y bum yn son ; gwe- ddillion yr anifeiliaid a fuont feirw, ac a guddiwyd yn y pridd ; a gweddillion o'r gwrtaith a roes y ftarrnwr ynddo. Y mae defnydd Hysieuol fel hyn yn gwneud i fyny yr hyn a elwir sylwedcl cyfansawdd, a'r rhan arall yn gwneud y sylwedd anghyfansawdd. Y mae swm y sylwedd cyfansawdd yn gwahaniaethu yn fawr—y mae mewn ambell bridd yn ddau yn y cant, mewn ereill yn 15 ac yn 20 yn y cant, ac mewn rnawndir weithiau y mae yn 70 yn y cant. Ós cymerwch ddam o ddefnydd Hysieuog, megys pren, a'i losgi, cewch weled yina hefyd, na fydd i ddarn mawr losgi ymaith,ond erys yn lludw coed. Yr un fath ydyw, gan hyny, gyda golwg ar y planhigion ag yw gyda golwg ar y pridd—y raae rhai yn llosgi ymaith, ac y mae rhai yn aros. Os edrychwch ar y tafleni (1) cewch weled fod gan wahanol blanhigiou wahanoi gyfartàledd o sylwedd anghyfansawdd —fel hyn, gadawa dail gwairddôl naw neu ddeg yn y cant o ddefnydd nad ellir ei losgi. Eto,' gyda golwg ar sylweddau anifeilaidd—cymerwn ddarn o gyhvr (mahcle) sych; a Hosger ef, a chewch weled y llysg y rhan fwyaf o hono ymaith, megys yn y pridd ac yn y planhigyn, yr hyn yw y sylwedd cyfansawdd, y gweddill, megys jin y pridd ac yn y planhgiyn yw y sylwedd anghyfan- sawdd ac anhylosg. Yn awr, y raae can pwys 0 gyhyr îr (fresh), yn cynwys phosphute oflìme, a sylweddau heliog ereill, i'r helaethrwydd o un yn y can o ddefnydd anhylosg. Fel hyn y 'mae y tri sylwedd gwahanol, sef, defnyddiau priddaidd, Hysieuol, ac amfeilaidd, yn cynwys defnydd cyfan- sawdd ac anghyfansawdd ; ond, y mae hyn o wahaniaeth, fod yn y pridd fwy 0 sylwedd anghyfan- sawdd nag sy mewn planhigion ac anifeiliaid—yn y diweddaf y mae y rhan fwyaf yn llosgi ymaith. Galwaf eich sylw yn bresenol at ran anghyfansawdd pridd. Ẁrth edrych ar y daflen (2) gwelwch fod y sylwedd anghyfansawdd yn cynwys gwahanol ddefnyddiau, megys síliea, yr hwn sydd yn yn gwneud i fyny ran fawr o gallestr, neu gàreg dân, ahanirta, yr hwn a wna i fyny raj pipe elay ; oxid of irow, sef, rh\fd haiarn ; potash, rhydd y potash a gewch mewn masi«^I ' ryw feddylddrych; chlorine, yr hwn sydd fath o awyr; ac y mae wedi hyny vmvgane^\ acid, a carbonic acid. Y mae yr holl bethau hyn i'w cael yn rohob pridd, ond nid i'fcji Y gofyniad, gan hyny yw, pa fodd y raae pridd yn meddu gwahanol gyfansoddiaf wedi mynegi i chwi pa fodd y darfu j syrthiad clogwyni yn friwsion fturfio y ychwanegiad o ddefnydd cyfansawdd ynddo, a phe buasai genyf amser, cyfarwyd^. *aP^perthynol i ddaiarddysg (geology), a dangosaswn i chwi fod y clogwyn ar bsj^ pndd yn aros yn wahanol yn rohob gwlad ; ac os ydyw yn wir fód cwympiad clogwyyj yn ffurfio pridd, yr ydych yn gweled ar unwaith pa fodd y mae pridd yn gwahaniaetlŵ (1) Rhoddir tafleni cyffelyb ruewn rhan arall o'r Rhifyn hwn. (2) A roddir mewn iìe