Welsh Journals

Search over 450 titles and 1.2 million pages

' . Y SEREN ORLLEWINOI, cvr. XXIII] MEHEFLN, 1866. [Ehif. 282. È1N LLENYDDIAETH ÉNWADOL. ,. -Pan oedd llaw alluog Cromwell wrtb y j^, yn cyfeirio rhedfa Gwladwriaeth ^loegr, nid oedd yn un dianrhydedd i fod iî1 Fedyddiwr. Yr oedd yr Is-flaenor ^rrison yn Fedyddiwr: bu am amryw iJäÿddau yn gyfaill mynwesol i'r Amddi- «yjwr. yr oedd y Canghellydd Crom- *"> yn yr Iwerddon, yn perthyn i'r un - j^ad; hefyd, Lilibune, un o'i flaenoriaid; V lu-ton' cyfaiU Milton; Okey, Alured; í ^ilwriad Mason, Llywydd Jersey; y Avûgesydd Penn, tad y Crynwr enwog, j yo Pedyddwyr. Yr oedd eraill, megys ^dlow, Fleetwood, yn gogwyddo at yr 0 enwad; rhai o'r cyfryw a ddaethant 6ui hyny yn Fedyddwyr, megys Lucy í\Vtcùinson. Tra y gellir hyd heddyw »"''yn cylch y fyddin drwy Loegr yn er- '?•? y Royalists, wrth yr hen gapeli Bed- •^iedig a gawsanteu codi yu y manau Ue v?°nt yn gwersyllu. ■j **jd llai enwog oedd blaenoriaid enwad j> ,j"edyddwyr fel awdwyr, ysgrifenwyr H jü°g, a dadleuwyr didroi yn ol. Y mae yTfaai a welwn >n blaenori llenyddiaeth ein j^üWad yn mhlith enwogion eu hamser. 'jj anfynych y clywn rhai na wyddant i]6", neu o leiaf rhai ydynt yn rhy ddall- eidioí i weled rhagoriaethau neb nad rvût mewn cyssylltiad ag Eglwys Loegr, •l3 sjarad yn hynod o uchelfrydig, am fod ,^8'twyr a gweithwyr yn ymgymeryd â t^8gu y werin. Pe buasai crefydd y Tes- aQient Newydd wedi cael ei dechreuad ^da dynion amgen na physgodwyr môr ^'ilea, gellid tybied fod rhyw bechod ^fwol yn yr arferiad hwn. Ond y mae ** f»y na thebyg fod gwir achos y genfi- *T° hon tùagat y dosbarth hwn i'w gael r* yr hen bennül a ysgrifenwyd mewn n^rthynas i Thomas Parry, un o aelodau ulch0n : '' ý m-„c Tfcomas Pany yn well i bregethu r Na 'rt'eiriad y Gelli,er torchi'r wisg wen ; ct« rhyfedd fod eryddion. taelwriaid. gwebyddion, Yn baeddu'egolheigion líhydycheu." jDâ nid oedd Goswold, Tombs, Knollys, , e&sey ynperthyn i'r dosbarth uchod er jYny- Yr oedd Cox yn fab i esgob. J(%odd Colhns wrth draed Busby. Bu J;ellyn Gapian (Ghaplain) i Argl. Fair- ,ax» ac wedi i Siarl II ddyfod yn ol i'w e*'- XXIII. 14 frenindadaeth bu Dell yn athraw yn un o golegau Caergrawnt, ac yroedd yn Fed- yddiwr. Y mae yr enwogion ag ydynt wedi co- leddu egwyddorion bedyddiedig yn y cyf- nod hwn wedi gadael lluaws o weithiau ar eu hol, y rhai a ysgrifenwyd ganddynto darí ddylanwad angenrheidiau yr amseroedd.— Yr oeddynt gan mwyaf yn bobl ddysged- ig, wedi derbyn ea graddau o B. D., M. A. &c, o'r prif golegau, ac wedi rhoddi i fynu eu bywioliaetbau yn yr Eglwys Sefydledig o dan ddylanwadau argyhoeddiadau mWy trwyadl na'r lluaws nad oeddynt yn dewis ymchwilio yn ddíduedd i wirioneddaü, ar y rhai yr oedd y fath ganlyniadau yn di- bynu yn y cyfnod cyntaf o'n hanes. Yr oedd dynion yn coleddu y gẅirioneddau . ag ydynt wedi dyfod mör boblogaidd ar y cyfandir yma, dysgeidiaeth pa rai sydd mor deilwng o'n hystyriaeth ag ydyw eu duwioldeb o'u hefelychiad. Am ganrif wedi naarw Cromwell yr oedd dylanwad y dewrion hyn, er gwaethaf erledigaeth a gormes y gallu gwladol, yn fawr ar y genedl, yr hyn a fu yn ddigon er hyny i'w rhwystro i gael olynwyr teilwng o'u sel hwy mewn manteision dysg. Os edrych- wn ar sefyllfa eglwysi y Bedyddwyr ych- ydig yn fwy na chan' mlynedd yn ol, gellid meddwl fod peth sylfaen i'r gwabaniaeth uchod; canys yr oedd y rhan fwyaf o'r cewri cyntaf wedi uno, ac yr oedd pwys y gormes gwladol wedi dyfod yn drymach arnom nag ar rai eraill. Yr oedd ymdrech- iony Oeneral 'Assembly i sefydlu manteis- ion dysg wedi bod yn ofer. Yr oedd pobl barchus yr eglwys wladol wedi cau drysaa Rhydychain a Chaergrawntyn ein herbyn fel Ymneillduwyr, ac wedihyny yn chwer- tbin am eu hanwybodaeth, ac y mae yr un watwargerdd wedi cael ei dwyn i lawr i'n dyddiau ni fel y gwelir gan ysgrifenwyr y Saturday Review, a llenyddiaeth gyfiF- redinol eglwys wladol Lloegr. Arferir y iaith hon yn awr mae yn debyg am nad ydynt yn gwybod gwell. Yr un rheswm sydd ŷn acbosi fod ambell i un o'r pleidiau eraill yn arfer iaith fèl hyn am ymdrechion y Bedyddwyr mewn perthynas i ddysgeid- iaeth, "This denomination after culpabiy neglecting education, &c, atlast awokc to their duty." Y mae rhai o weithiau awdwyr y cyfnod