Welsh Journals

í m\m ORLLEWINOI CIIWEFBOll. 1866- íì hií\ 278. PWRes yn EI BERTÌIYNAS A BYWYD, &c. CAN ALWYN, SIJMMIT îìlhh. v«; [Parhad o rìud. 11 ] readurlaid a nodwcddir â llawer o |j 8a feddianant ar gyfryngau ruawrion a «osog er derbyn a 'deìnyddio Hawer o 0>es- Os bydd y nwyau allanol a'r gallu bv?i ' n,evvt101 }'ü gyfarlal i'w gilydd, Y*? tj'mhetedd y pren a'r anifr.il yn í'awr, (n, •n 3'n (;1 arnser a achosa gynydd buan, fa''/1^ mawr, a ffrwythau linosog. Ni lììr ^6^ysu nemawr ddyn mai niewn ar,flì-Wt'^ boeth mae y liysiau,.y coed, a'r {■ e'liaid mwyaí'. ííefyd, y raae parhad çli ?^ y° ymddibynu ar wres. O fewn 0| 'noedd y cyhudedd, acyn rhan ddeheu- Vr hinsawdd tymherus, y mae nid yu (• ,8 }' coed a'r anifeiiiaid mwyaf, ond hé- <îe ?' lnai hynaf. O'r ochr arall y mae W>u a rDew î'n afa" cJ'nydd ac yn byrhau ffHj,j Nysiau, coed ac anifeiliaid. Maeyn vf rriai yn nghanolbarih America mae S^0ed rnwyaf a hynaf a fedd y byd. Y J'drf fa* ° ^onynt ^ros bedair mil o Éyn- au o oedran ! A yw dadblygiad es- W| y <tyn du, a maintioli anferth pres- jc yr gwreiddiol parthau deheuolAmer- gwí 1W Pr'°doli i ddylanwad ac effeithiau heth8 angherddol eu preswylfod ? Pa ^Dif '^W- ^r acuos f°à "ysiau, coed, ac hth •la'(J- parthau gogleddoì ein daearyu gyjj"0 o gorfforaeth, ac yn dirywio yn jr i na'u brodyr rhywogaethol yn ngwlad ter 1 Yn mhellach, mae Dr. Carpen- ÿljn, eraill o'r farn fod teimladau, medd- ac ' a gweithredoedd corfforol pob dyn ^ddi'131'^' yn cae' eu cJnhyr'fu a'u rheol- effait°K^atJ wres- -^ae J' dyìanwad neu yr }• s nwn yn gwasgaru yn nghylchoedd ìiaoì?Wynau a'r gwythienao, yr hvn a'u y^sodd (gallu yn y ffurf o wres). Mae effai 'nonedd mewn athroniaeth í'od pob | ei j\?n &yfartal i'w achos. Fe allai nad & o'r y'arjwad i'r un cyfeiriad—fe allai yr ola(it^tílw'g, ond nid alì fyued allan o fod- leutlj Disgyniad gwres dan 'yr enw go- Sq^- ar lvgad dyn a achosa deimlad (sen- Wl n'< hwnw a ymdrawsffurfìa yn fedd- gejri Ine(jrJwl yn ei dro a wisgT mewn u> y geiriau mewa sain neu ysgrifen Ct "• XXIII a argraffant eu íiunain ar feddẅl arali, &e'. Fel hyn mae teimladau, meddyliau, ysì' ogystal a chynydd a dadblýgiad corfforol,- •yn cael bociolaeth a'u rheoleiddio gan wres mewn üawer math o afiechyd, meddwdod, a gwallgofrwydd. Arddengys gwres ei hun mewn cyfiwr gormodol a dinystriol. üs natÿdd digonedd o'r elfênau gwrthgyf- erbyniol i'ẁ gadw heb gynyddü, &c. dym- chwela yr oll a fẁriadwyd id'd'o wasari- aethu. Ceidw i laẅr yr hyn a adawyd iddo godi. Y eyfan a ẅyddom am fywyd: a'i berthynas â gẅres ydyw yr hyn a eff- eithir ganddo mewn modd cyhoeddus—y dadblygiad a rydd o hono ei hun. Gwydd- om í'od had, gwraidd, corff, dail, blodau, a ffrwyth pob un ar ẅahan, yr un pryd, ac' eto mewn rhyw ystyr, mewn cyssylltiad â'w gilydd, yn meddiannu bywyd uiewn pertlí- ynas â gwres. CarWefai bywyd â gwreŵ ar y cyntaf yn yr hâd yn unig. Wedi hyny trẁy gydgyfarfyddiad gwres allanol a'r urv cuodiedig, trawsffurtìwyd yr had yn wraidd. Wedi hyny ymwthiodd y ddwy elfen allan o'r ddaear yn gorff, y corff yn esgor ar ddail a blodau, y blodau ddim amgen nag amünell (outline), o'r ffrwytìi sydd i- goroni y cWbì. Trwy gydgyfarfyddiad a ehydweithrediad aroserol y deddfaú hyn, daŵ y ffrwyth i addfedrẅydd, yr hẁn yn eì dro a gynnwys yr unrhyw elfenau cyf- ansoddol a uodweddent yr had dechreuol. Ymdden«y« roai swydd gwres yn#y dad- blygiad uchod yw gosod yr elfenau syml mewn cyflwr diorphwys. Natur sydd yû' ^ofalu am y furf. Ymddybena y pren am fodolaeth ei gynnaliaeth fel sylweddau (matcrial substances) ar y ddaear. Yf'y gwraidd, a derbynia y rhan alla^nol mewn cyssylltiad â'r nodd. Ac mewn perthyn- as i'r nẅyau, arddengys gwres ei hun ; caria y naiìl i fynu o'r gwraidd, ac arwein- ia y lla.ll i ẃaered o'r canghenau, &c. Yn rhywle yn nghorfl'y pren yr elfenau a ym- briodant â'u gilydd. Erys gwres fel y" brifeifen er achosi heplesiad (furmenia- tiön), cylchreda yr hyiif cyfansawdd hwn trwy hoìl ranau y corff bywydol. Priodol- ir afafẅch tyfiant llysiáu a choed yn y noe' i absennoldeb neù leihad dylanwad gwres. Yr ünrhyw réswm a gyfrifa am gyflwr an- nhyfiannol y gwrthddrychau uchod yn y gauaf; arddengys bywyd ei hun yn adeg ei adlÿwiad yn y rhan fwyaf deheuol o'i gorff. y rhan ag sydd yn ughyfeiriad pe-