Welsh Journals

Search over 450 titles and 1.2 million pages

tp |$tó[ ira §tóŵ-îi, Cyf. 2. ME.DI, 1859. Ehif. 11. öîawpn % '^0f%r PENNOD V. Y GOÖAMÍAÜ. Deitwn yn awr at y trydydd prif ddosbarthiad, sef y Gogampau. A'r pedair a elwir y Gogampau ydyw, " Chwareu Gwyddbwyìl; Chwareu Tawlbwrdd ; Chwareu Ffristial; Cyweiriaw Telyn." Dyma y pedair Gogamp. Dyma gylch neu gaer sidi y Campau Cymreig; ond gallem sylwi yma fod ambell uno'r campau hyn yn ymddosbarthu, ac yn' írurfio math o drefniant ar ben ei hun. Galîem nodi Helwriaeth fel un o'r cyfryw ; a chwedi hyny -Barddoniaeth. Mae helwriaeth yn cael ei rhestru yn nosbarth y Mabolgampau ; a rhenir Jhi yno yn dair rhan ; sef Hely â milgi, Hely py=g, a Hely aderyn. Wrth fyned ym mlaen, mae helwriaeth yn cyfansoddi cyfundrefh ar ben ei hun, yn cael ei llywodraethu gan ddeddfau sefydlog. Naw helwriaeth y sydd; ac o'r naw, tair helfa gyffredin y sydd : 1. Helfa carw; 2. Helfa wrönyn; 3. Helfa gleisiad. A thair helfa gyfarthfa y sydd: sef eiddo Arth, Dringedydd, a Cheiliog Coed. „ ._; A thair helfa ddolef y sydd t sef eiddo Llwynog, Ysgyfasnog, a Iwrch. Gwedi hyny rhoddir eglurhâd pellach ar yr uchodion ; sef, CY Carw a ddywedir ei fod yn un o'r tair helfa gyffredin, yn gyntaf, am ei fod yn wychaf ac yn wrolaf anifail y mae helwriaeth arno â bytheuaid ac â milgwn. Yn aiî, am ei fod yn rhanog rhwng pawb a ddêl ato wedi ei ladd, cyn tynu'r croen oddi am dano : o blegid, os bydd gwr ar ei daith yn dyfod heibio yr amser hwnw, efé a gaiffran o hono, wrth gyfraith gystal a'r neb a'i Haddo. - Haid Wenyn sydd helfa gyffredin, o blegid pwy bynag a'i caffo ar ei dir ei hun, neuar dir arall, y mae ynrhanog pawb o honi a'r a ddêl.ati cyn rhoi o hono wystl, sef yw hyny, rhoi nod wrthi i ddangos maiefe a'i cafas gyntaf ; ac onis gwna, pawb á ddelo yno a gaiff ran o honi, ond bod iiiicí yn myned i berchenog y tir. 'Glemad a elwir yn helfa gyffredin, o blegid pan fydder yn ei hely â rhwyd neu â thryfer, neu mewn modd arall, pwy'bynag a ddelatocynei ranu, y mae iddo ran o hono cystal a'r neb a'i dalio, os bydd mewn dwr cyffredin. Yr Arth sydd h^lfa gyfarthfa, am eibod yn gig hely o'r penaf, ac am na bydd fawr ymlid arni, ac nas gall gerdâed ond yn araf, ac ni bydd ond ei baeddu, a'i chyfarth, a'i lladd. ' Dringedydd yw pob peth a ddringo i frîg pren i'w amddiffyn ei hun. Ac ni ddyly heliwr ddywedyd, ' bele,' neu ' gath göed,' neu ' wiwer,' neu ' ffwlbart;' ond eu galw ' dringedydd llwyd,' ' dringedydd du', ' dringedydd coch.' Ac am nas gall dringedydd ddiancym mbell, ond dringo i'r pren, ac yno ei faeddu a'i gyfarth a wneir. ' Ceìliog öoed a elwir yn helfa gyfnrthfa, o blegid pan ddêl y bytheuaid ar ei hynt ef, ei ymlid a wnânt oni gymmero bren, yno ei gyfirth a'i faeddu a wneir. ' Cadnaw sydd helfa ddolef, o blegid, er maint fo'r gwaeddi a'r canu cyrn ar ei ol, ef a gynnal ei helynt hyd oni flino. ' Ysgyfarnog sydd belfa ddoíef, am ei bod yn cadw ei helynter maint fo'r ymlid arni. ' Yr Iwrch a elwir yn helfa ddolef o blegid yr un achos.' ; ' Mi adwaen iwreh, er nas daliwyf.'—Diar. ' Os gollyngir milgwn i garw, neu anifail arall, a'i ymlid o'r milgwri dros fryn, allan o olwg, a'i ladd, y milgi blaenaf yn y goíwg diwedciaf biau'r croen. Ond ni chaiff miliast groen er ei ennili, oni bydd hi yn dorog o filgi a ennillodd groen, ac yna hi a'i caiff. ' Am ysgyfarnog, pa beth bynag a'i Uaddo, y ci, neu'rpeth arall a'i coto o'i gwâl, a'i piau, os ei cheisio y byddir i'w hymlid.' Ondnid'ywyn ein bryd yma roddi cyfraith a rheolau hela yr Hen Gymry ; ond yr erthygl gyfreithiol ganlynol a ddengys yr angenrheidrwydd o feistroli y gamp hon. ' Y naw helwriaeth a ddyly pawb eu gwyboda'r a ddyco gorn, Ac oni fedr roi ateb am danynt, ef a gyll ei gorn. Ac os dawneb i hely â'i gynllyfau am dano, oni fedr roi ateb am y naw helwriaeth, ef a gyll ei gynllyfan. Ond ef a all fod â'i gynllýfan am ei fraich yn ddiddîal. 'Ni all neb illwng na milgi na miliast i un anifail pan fo'r bytheuaid yn ei ymlid, oni bydd iddo yntáu fytheuaid yn ei ymlid ; ac oni bydd, fe all y neb a fo yn canlyn y bytheuaid dori llinyn gar ei fìlgi, os efe a'i gillwng. ' Nid rhydd i neb saethu anifail y bo helwriaeth arno, pan fo yn ei esmwythdra, tan boen colli ei fwa a'i saeth i arglwydd y tir. Ond efe a gaiff ei saethu, a'i ladd os gall, pan fo'r huaid ar ei ol, ond na chaiff saethu ym mysg y cŵn. ' Os ä neb i hely, a gillwng ar anifail, a chyfarfod o gŵn segur ag ef, a'i ladd, y cŵn cyntaf bieufydd, onid cŵn y brenin fydâ y rhai segur.' ■ ' Yr anifail a helier fydd ar arddelw yr heliwr cyntaf, hyd cnt ymchwelo ei wyneb parth â'i gartref, a'i gefn ar yr hely. Ond o