Welsh Journals

Search over 450 titles and 1.2 million pages

ültwaîr ftr #eg* RlIIF. 11.] TACIIWEDD, 1829. ~ [Cyf. III. LLYWELYN AB GRUFFYDD. NID oes iin gyfran yn holl liancs Cymrn o fwy pwys na liòno, pa nn a grybwylla am ddarostyngiad diw- eildaf'y wla'd gan Loegr. Pa elw gwlad- wriaethol bynag a ddichon fod wedi deilliaw gwedi oddiwrth y ddamchwa hon,—ac ddarfod i lawer rìdeilliaw, sydd anwadadwy,—etto gellid esgusodi y gwladwT Cymreig, pe dygwyddai iddo yn ddamweiniol fwrw golwg yn ol gyda galar ar yr amser hwnw, pan y peidiodd ei wlad a chael ei chyfrif yn mhlith cenedloedd annibynol. Nid oes ychwaith nnrhyw amgylchiad yn fwy tebyg i gyffrôi ynddo y teimlad liwn, nag aílfyfyriad ar y dewrder pybyr a díhafal, gyda pha nn y darfn i'w lien- afion ddaì yr ymdrech anghyfartal i fynn cyhyd mewn amddiffyniad o'n hiawnderan. Etto nyni yn yr amseran hyn a allnogir, trwy brofiad, i werth- fawrogi y manteision a ganlynasant derfyniad antfodus eu hymdrechiadan ; rhaid mai anallnadwy-oedd iddynt hwy, heb ddawn prophwydoliaeth, i amgyffred, y deilliai dim amgen an- ffawd a gwarth oddiwrth eu darostyng- iad i'w hen elyn gwrthnysig. Yr ys- bryd trahausfalch a amlygid gan y brenhinoedd Seisnig yn eu rhyfel maith â Chymrn, ac yn neilldnol y gorchfygiad mynych o'n hymosodiad- au, ni allasent, ar oresgyniad y wlad, ond ihoddi codiad i'r ofnau mwyaf drwg-argoelns. Nis gallasai fod gan y goifodedig ond ychydig i'w rag- weled amgen bod yn agored ì'r trych- inebau hyny, y rhai yn rhy fynych a fuont gydfynedol â gorfoleddiad dial- fawr uchelfrydedd hir-ymgathewrach. Nis gallwn, gan hyny, ryfeddu wrth y dewrder calouog gyda pha un y tyr- ent oddiamgylch llumman eu hanym- ddibvniaeth, neu, hyd yn nod yn y cyfnôd pell hwn, fod adfyfyriad ar eti dyfalbaragwladgarolyndeffro,mewn rhai mynwesau, ysgogiadau o gydym- eimlad a gcfid. Eithr nid vn unig yr ysbryd dewr, gyda pha un yr amddiffynai y Cymry eu rhyddid, sydd yn cyfranu i amser ei ddiffoddiad bwysneillduol. Cwymp cenedl, enwog yn unigam ei gorchest- ion rhyfelgar, nis dichon fod yn wrth- ddrych o gymaiut galar; eithr gwrth- wynebiad dewrwych y Cymry ydoedd gyfranogol âg amgylchiadau, ag y mae ganddynt hawl neilldnol idd ein cyd- deimlad. Moesau sengl a didwyll y bobl, rhinweddan lletygarwch, am ba rai yr oeddynt yn hynod, a'n gorhoff- der o'u peroriaeth genedlaethcl, a ddygant dystiolaeth ddigonol am serch- awgrwydd cyffredinol eu cymmeriad. Gyda'rcymwysderau hynunent rydd- idgarwch gwresog.acymlyniad boddus wrth eubryniau cyntefig, yr hyn a ddyl- asai en diogelu oddiwrth ddichellion nchelfrydedd. Y cyfryw, yn fyr, yw y neillduolrwydd a rydd enwogiwydd mawr ar y cyfnod â pha un y mae y buchdraeth a ganlyn yn dwyn per- thynas; a'r person, bywyd yr hwn y mae yn goffâu, a addefid y cymmeriad mwyaf enwog yn yr oes hono. Llywelyn ab Grnffydd, a elwid felly i'w wahaniaethu oddiwrth bennaeth- iaid Cymreig ereill o'r un enw, oedd y diweddaf o'r llinach Cymreig a lyw- odraethent yn y Dywysogaeth. Ei dad, Gruffydd, ydoedd fab ordderch i Llywelyn ab îorwerth, ac nis gallai, am hyny, gymmynti i'w hil unrhyw hawl "natuiiol i'r frenhiniaeth. Nid ymddengys ychwaith, y mynwesai Lly welyn nn gobaith am y derchafiad hwn cyn i amgylchiadau yramseroedd ei roddi iddo. Yn ystod teymasiad ei ewythr Dafydd, ymddengys iddo dreniio bywyd o ymneillduedd mewn lle a elwid Maesmynan, yn swydd Fflint, yn y mwynhad llonydd o ryw feddiannau a etifeddasai oddiwrth ei dad. Ar farwolaeth y Tywysog Daf- ydd, yn 1246, Llywelyn a'i frawd Ow- ain yn annisgwytiadwy a etholwyd yn dywysogion Gogledd Cymru, er cau allan Syr Ralph Mortimer, yr hwn, fel wedi priodi Gwladus, unig ferch Llywelyn ab Iorweth, oedd yn etifedd 41