Welsh Journals

581 OYCHRYN-ÿEYDD RHYFEL. >8* serau gynt, etto ystyrid ef yn barhaus feì gelyn gaa Frenin Lloegr; yr hwn o'r diwedd a aufonodd ammodauhedd- wcb i Owain, y rhai a dderbyniodd ac a arwyddorìd. Etto ni fo byw ond ycbydig i fwynhau amseroedd iiedd- ychol; o blegid efe a fu farw Medi 20, 1415, yn Monington,swydd Hentfordd, yn ol yr hanes mwyaf credadwy. Yr oedd gauddo amrai blant o'i biiodas gyntaf â merch Syr DafvddHanmer,am y rhai nid oes fawr wybodatth, amgen na'u bod wedi ymladd yn rliyfeloedd en tad, ac, mae'n debyg, wedi syrthio rai o honynt ar faes y rhyfel. Ei ferch- ed oeddynt bump; Isabel, yr hynaf, a briodorìdAdrìa ab lorwerthDdu ; yrail, Alicia, Syr John Scudamore; y dryd- edd, Janet, John Crofts, o swjdd Hen- ffordd ; y bedwaredd, Jane, Arglwydd Grey, o Rnthin ; a'r bunimed, Marga- ret, Roger Moniugton, yn n'ný yr hwn y bu efe farw. Yr oedd ganddo Isefyd arnrai blant anghyfreithloii, o ba rai meiched oeddyut y llnosocaf, y ihai a biiodwyd â gwyr mawr y îìywysog- aetb. Dywedir fod Owain Glyndwr o gorff tàl a lirtrdd, ac o ddoetliineb, rìysg, a denii da: yn annibynol yn ei ysbryd, ac yn rhyfelwr dewr a medrus ; amgen bnasai wedi ei orchfygu, ei ddwyn yn gaeth, a'i ben yn hoeliedig ar un o dyrau Caerlndd. Ond y mae a ddy- wedaut, mai er dial anghyfiawnderau a wnaed âg ef yn bersonol, y rhyí'elai efe, ac nid er rhyddhan ei wiad o lyff- etìu'ii iau caethiwed. Ac y niae ilawer o le i gasgiu,mai oddi ar yr egwyddor hon y cychwynodd efe gyntaf yn ei hyntian milwraidd ; ond gormod ydyw yr haeiiad nad oedd efe yn eiddigeddu dros ainhydedd, bri, llwydd, arbycid- id ei wlad. Ganed ef yn annghy- oedd, etto efe a esgynodd i seíyilfa uchel, tiwy ei ddewrder a'i fedrns- rwydd; a thros bymtheg mlynedd gwithsafodd ei holl elyniou, yr hyn sydd brawf diymwad nad dyn cytfredin ydoedd. Nis llwyr orchfygwyd ef; a'r cynnygiadau heddychol cyntaf a ddaethant oddiwrth y gelyn. À'r rhai hyny a'i dynodant yn wrthryfelwr, ac yn deymfradwr, a ddyient ystyried mai yn erbyn gormes, ac er gwrth- wynebu ac ymddiffyn ei iawnderau rhag gormeiliwr, y tynodd efe ei gledd- yf gyntaf o'r wain. Dychrynfeydd Rhyfel. O bob gwialenodau barnol, â pha raì y mae daerolion yucaei eu ceiyddo* yn ngweinyddiadau rhagluniaeth y Goruchaf Ddow, y mae rhyfel, yn mha olygiad bynag y cymmerir ef, yn fwy yn eiddychrynfeydd, ac yn ddang- osiad mwy amlwg o resynoldeb sefyil- fa yr hiliogaeth ddynol, nag unrliyw gynlluniau eraill y maent wedi eu ffurfio hyd yn hyn. Gellir meddalhau creulonderau, a gwneuthur math o es- gusodion dros lofruddiaethau ar bryd- iau, pan gymmerir i mewn amgyich- iadau, ac ystyried wylìted tymmerau dyn wedi cael o houo unwaith ei gyff- roi; ond am ryfel, y mae dynion yn mlaenllaw yn cael eu dysgyblu, ac yn derbyn Uithiau pa fodd i ddinystrio ac i wthio eu cyd-^readuiiaid i drancerì- igaetii; ac yn He arwyddo eu gofid anx y gelanedd a wnaethant, ymo»onedd- ant yn y weithted, a'u dwylaw yn diferu o waed ! Ac y mae yn gwbl annichonadwy ymlid barbariaeth o wlad, difodi creiilonderau o deyuias, a dwyn ìnoesati dynion i'r gradd lieiaf o berffeithrwydd, cyhyd ag y dyegir hwynt i ymddial ar eìyn trwy ei Ìadd, aceucyfarwyddirpafodd i ddefnyddio eirf dinystr; o blegid y inae yn gwbí mor naturiol i ddyn dywallt gwaed yr hwn a ystyria efe yn elyn caitreíbl wrtli ei fyrnpwy, ag ydyw iddo drefna ei beiriannan er dymchwelyd yr un estionol er boddìoni eraill. Mae yn wir ei fod mewn ymarferiad er boie yr oesau, gwiedydd a theyrnasodd wedi ymgynnefino àg eí', a hynafiaeth megis wecli ei gyfreithloni, fel nad ystyrir ef gan y iiiferi iluosocaf niewn goleuni amgen ria'i fod yn orchwyí cyfìawn a chanmoladwy ; onrì yn j:\ni- maint a'i i'od yn eenhedlu ac yn meith- rin yr egwydrìor o ^ynddaredd, yn fferu teimladau dynol, ac yn sywi y traed i îynoedd o waed, y niae yn rhaid nas gall y cymiueiiad-in hyny a ganfycldant betliau yn eu golenni pri- odo!, lai na chyfocli eu íieisiuu \n uchel yn ei erbyn. Etto y fatii yclyw byciol- rwydd (iynion yu gyffredinol, a'u haw- ydd mawr i yingyfoethot;!, fe! nad gwaeth ganddynt pa niferi o fywydaU a aberthir ar aiSo> thjfel, cnrì icldynt hwy gael cyfleusdra idyrugolud hyd yn noci yn mysg cyrffy líaddedigion ; ond nid yslyriay cynuneiiadau hyn fod melldith y Gorttcliaf yn dilyn pob gorchwyiion gwaedlyd, ac y difiana yr aur a gesglir ar draul bywydau dynol fei mwg, ac yr ehedant ymaith, nas gwyddir i ba ie. Pan y cymmero ymrafael le riiwng dwy deyrnas, y ffordd y maent yn gymmeryd i'w therfynu yw ymfydd- inoeiiladdeugilydd ; gyrirswyddwyr alian, rarir tabyiddau, a gwneir amryw leisíau âg ofFerynau cerdd,a rhestrir y