Welsh Journals

Search over 450 titles and 1.2 million pages

SUttwẅ jjr #tg» Rhif. 6.] MEHEFIN, 1829. [Cyf. III. OWAIN GWYNEDD. OWAIN Gwynedd, yn ol pob teb- ygolrwydd, a aned tna fhnfyn yr nnfedganrifar ddeg. Eidad.Gruffydd ab Cynan, fu y moddion (tiwy iddo orriifygu y gormeswr Trahaiarn,) o ddychwelyd yr arglwyddiaeth i'r íin- ach gyfreithlon. Daiiodd Gruffydd ei iawnderau am bymtheg mlynedd a dengain ; ac er iddo ar ei gycbwyniad cyntaf fod yn lled aflwyddiannus, etto, tna diweddeioes,buddugoIiaethai arei holi elynion, ac am ryw ysbaid ayrodd yr holl Saeson ar ffo o'i diriogaethao. Owain ei fab a ddygwyd i fynu o'i febyd mewn hyntiau milwraidd,yr hyn ydoedd angenrheidiol anhebgorol i dywysogion yn y dyddian terfysglyd hyny. Herwydd yr ydym yn cael ei fod yn ngwasanaeth ei dad yn y flwydd- yn 1121, ac mewn cyssylltiad á'i frawd Cadwallon, yn gwnenthur ymgyrch yn erbyn Meredydd ab Bleddyn, Tywys- ogPowys, er adeimill rhai tiriogaethan yn ol i feddiant rbai o neiaint Gruft'ydd. Y ddau dywysog ieuanc a lwyddasant er cyflawni arch eu tad, ac a annhreith- iasant drefedigaethau Meredydd. Canlynwyd marwolaelh Rhys ab Tewdwr âg annhrefn fawr; o blegid byddai y pendefigion naill ai yn ym- ladd á'u gilydd, neu mewn rliyfel â'r Normaniaid, y rhai a ddygwyd i'r wlad gan íestyn ab Gwrgant. Dyg- wyddodd damwainyny flwyddynilOò, er mwyhau y terfysgoedd. Gorlifodd y môr dros rauau o Holand, ac amryw o drigolion yr iseldiroedd a oiínant ymddeol, er preswy lio yn mha le bynag y ceffynt le; ac amryw a ddaetliant drosodd i Loegr, i erfyn am breswyl- feydd gan Harri I. Harri a gofleid- iodd y cyfleusdra, ac a yrodd y Fflem- iaid i barthau goreu swydd Benfro, a bu yr estiomaid yn gynnortbwyon mawr i'r Brenin, ac yn ddrain am oes- au yn ystlysau y Cyrury. Dyma sefyllfa petbau yn Neheudir Cymru tna'r flwyddyn 113ò, pan yr hwyliodd dau fab Gruffydd ab Cynau eu byddinoedd i'r wlad, er ynilid yr estroniaid ymaith. Gwedi eu dÿfod, gan Iywyddu byddin gref, i swydd Geredigion, llwyddasant i gymmeryd amrywiol o gestyll y Barwniaid Nor- manaidd ; ac wedi i amrai o bendetìg- ion Cymru ymgyssylltu â hwynt, ym- daenasant dros y wlad, gan wasgaru difrod yn mhob bro y cynniweirient drwyddi. Ond o blegid rhyw achos anhysbys ar hyn o bryd, dychwelasant yn ol i Wynedd, heb gyflawni yr am- can bwriadol o ymlid yr estroniaid o Ddyfed, ond yr oedd ganddynt ysbail fawr. Daethant yr un flwyddyn i'r üeheudir, a chanddynt chwe mil o wyr traed, a dvy fil o wyr meirch, a thrwy gydymdrechiad mawrion y wlad, darostyngasant y gelyn hyd at furiau castell Abeiteifi. Pan yr oedd Owain a'i gydryfelwyr yn medi llwyddiant fel hyn, dychryn- odd y llywydd Saesonig yn Aberteifi i raddau mawr ia\^n, ac a gynnullodd yr holl Saeson, y Normaniaid, a'r Fflem- iaid yn nghyd, ac a gjchwynodd allan er rhoddi câd i Owain.yn ei ddyfodiad i Aberteifi. Gwyr Gwynedd a'u cyf- arfuant, ac ar ol ymladd dewr, ac ym- drechu yn galed o'r ddau tu, gorfu i'r llywydd Saesonig ffoi, a gadael y maes i'r buddngoliaethwyr,yn nghyd à thair mil o laridedigion. Effaith y frwydr hon fu deoliad yr estroniaid o'r wiad, a gosod y meddiannwyr Cymieig yn en trefedigaethau eu hnnain. Owain a'i frawd wedi hyn a ddychwelasant yn ol idd eu gwlad en hnnain, mewn anrhydedd a gorfoledd mawr. Y flwyddyn ar ol hyn bu Gruffydd ab Cynan farw, ac Owain ei fab liynaf a osodwyd ar orsedd Gwynedd; ac felly fe gafodd faes helaethach yn awr i'w atiirylith, ac i ddangos ei orchest- ion. Can gynted y bu farw ei dad, ymwelodd Owain y drydedd waith â'r üebeudir.mewn cyssyiltiad â'i frodyr. Y tio hwn fe ddinystriodd gastell Caer- fyrddin, yn nghyd âg ymddiffynfeydd Normanaidd ereill, ac yna a tídych- welodd idd ei wlad enedigol. Am flynyddau gwedi hyn, uid oes ond ychydig o hanes Owain i'w gael; 21