Welsh Journals

SIBBll «OHEB* Ríiif. 267.] RHAGFYR. [Cyf. XX. HANES OWAIN GLYNDWR. (PARHAD O DUDALEN 68.) YN nghylch yflwyddyn hon,(l402.) bu cíìd ar íàn yr Efyrnwy, rhwng Owain â llu grymus, yr hwn a lyw- yddid gan ei elyu persouawl, sef Ar^l. Gray. Yn y í'rwydr hon yr ennill- odd y gwron serch ei gydwladwyr yn fwy nagerioed, wrth weled ei wroldeb dihafal; ac wedi hirymlndrì, syrthiodd Gray i'w ddwylaw yn garcharor; ac wedi ei gaethiwo am dalm o amser, cytunodd i'w ryddhau am ddeng mil o faiciau, yn nghyd ag addewid (yn ol trefn y wlad yr aroser hwnw) o gym- meryd un o'i ferched yn wraig iddo. Yn mhob arogylchiad, Owain yn awr a lwyddai yn ei ddybenion ; dystrywiai arglwyddiaethau pawb ag oeddynt eì- ynol iddo ef, gan daenu tàn a chleddyf trwy holl diriogaethau ei wrthyneb- wyr. Ymddialodd hefyd, mewn rhyw ystyr, ar y drwg driniaethau y gawsai ei feistr breuinawl, sef yr anffodus Risiart, at yr hwn yr oedd 0 hyd yn coleddu teimlarìau gwresog o barch a thosturi. Gwnaethai John Trefor, es- gob Llan-Elwy, roddi ei lais er di- swyddo y brenin annedwydd hwnw ond trist fu y tro, canys dâelh yn nôd ac yn wrtbddrych i Òwain arllwys ei ddigllonedd chwerwaf arno. Anrheith- jodd a dinystriodd ei Eglwys Gadeir- ìawg, y llys esgobawl, tai y canonwyr, yn nghyd â'r cwbl a berthynai i'r es- gobiteth ; canysyr oedd Owain yn gyf- &iU gwirioneddol i Risiart, tra bn y hrenin hwnw yn fyw, o ba herwydd "id oedd iddo' y parch lleiaf yn ììys Harri IV. Heíyd, bu hrwydr arall yn Mryn- glas yn y flwyddyn 14U2, yn'mha un y hu Owaiii yn fuddugoiiaetijus ar ìu- oedd Edward Mortimer,yr h«ua gym- Rierodd efe yn garcharor. Y frwydr hon a dueddodd y Brenin i gychwyn unwaith yn rhagor yn erbyn ÿ Cymry, gyda byddin gref, wedieiirhanu yn d'ri 45 dosparth, pa rai oeddynt i wrersyllu yn yr Amwythig, Caerffawydd, neu Hen- ffordd, a Chaerlleon Gawr, ar y 27ain o Awst. Owain a ganfyddodd y dar- pariad;.u mawrion hyn yn hoìlol ddi- fraw, o ran byddinoedd y Saeson ; par- haodd yr un fath i sathru a difrodi y wlad, gan ddystrywio y prif drefi yn swydd Forganwg, am had yroostyngai y trigolion i'w awdurdod, ac na chefn- ogent ei achos ; tra yr oedd, ar y llnw arall, yn cael cymhorth a cynnaliaeth o bob parth arall o'r Dywysogaeth. Pan ddaeth Harri a'i fyddiuoedd i'r Pywysopaeth, mae yn dehygfod Glyn- dnr yn rhy gyí'rwys i anturio i frwydr yn erbyn lluoedd mor wrahanawl, yn mhob ystyriaeth, i'r eiddo ei hun; g--*n hyny efe a enciliodd i'r amddiHyn- foydd ar y mynyddoedd, gan yru y deadelloedd o'r maesydd, a dystrywio poh nuiddion trwy ba rai y gellai y gelynion oael ymborth iddynt eu hun- ain, ac ysporthiou i'w meirch. Y Saes- on, yn ewyllysio cuddio eu cywilydd, a bnodoleüt yr aehos o'u haflwyddia U i hudoliaethau y Blaenawr Cymreig, "yr hwu a wnaeth, (ys dywed Holins- head,) drwy ddewiniaeth, (fel y medd- ylid.) i'r awyr dduo, ac ysgrechawg wynt i ymgodi, a tharanau crochwawch rwygo yr wybren, yu nghyd â mellt echryslawn, a chesair ysgrythrawg, ac cira dwfn, ysgafn, yr hwn a luchid jrn garueddau ^an y r!ìuthrw)'ntoedd tym- hestlawg, lel y gwnaed niwed arinir- nadwy i Ittocdd y Breniri ;" a chredai yr awdwr hwnw yn sicr mai swynion Owain a achose»tVrholl bethau trycb,- inehtts ac anffodus hyn. Eiallai i Owain, er mwyn digaìoni ei elynion, yn gystal à gwroli ei wŷr ei hun, \Mieyd rtiyw arddangosiadau cyf- rwysgall o ddewiniaeth, yr hyn a'u. darbwyllodd ei fod yii hyddysg mewn cyfrinion swyngyfareddawl; canys yr