Welsh Journals

SEREN GOMER. Rhif. 337.] HYDREF, 1843. [Cyf. XXVI. DYODDEFIADAU MAES Y RHYFEL/ YR j'djnn yn myned i sjdwi yn bresennol ar ddyclirynfeydd a niweidiau rhyfel, a'r daioni a'r lles a ddeilliai oddiwrth heddwch cyflredinol ; ac i ddechreu, gwnawn ychydig nodiadau ar Ddyoddefiadau Maes y Rhyfel. Mewn perthj-nas i'r pwnc pwysfawr hwn, y mae jm addas i ni rag-nodi na chaniatâ ein terfynau ond taflu byr-olwg dros yr amgylch- iadau galarus a ddaethant dan ein sylw ; ac y mae y rhai hyny mor lliosog, fel nas gallwn wneyd un math o gyfiawnder â hwynt. Etto, nid ydym heb obeithio y bydd i'r hanesion a roddwn, er y byddant o anghenrheidrwydd yn fyr, adael y fath argraíf ar feddyliau y darllen- ydd, ag 'a fydd yn ífafriol i'r dyben mawr sydd genym mewn golwg,—sef dwyn oddiamgylch heddwch cyffredinol dros wyneb y ddaear oll. Yn y lle cyntaf, gadawer i ni ystyried dros fynyd y gwrthddrychau a gj-flwynir i'n sylw ar faes y rhyfel. Gosodwn ein hunain, mewn dychymmj'g, ar ryw esgynfan cyfleus yn nghym- mydogaeth maes yr jTüladdfa, lle y gallwn nid yn unig weled yn eglur yr hyn sydd yn cym- meryd lle, ond hefyd fyfyrio ar yr olygfa a'i holl amgylchiadau dychrynllyd. Y peth cyntaf a ddena ein sjdw, yw ymddangqeiad disjm- mwth cjrff lliosog o ddynion yn ymgynnull at cu gilydd yn gyflym ; a chan y canfyddwn eu bod yn dwjm jt un ddelw, ac yn gwybod eu bod jm dyfod odditan law jt un Creawdwr, yr ydym yn naturiol yn casglu, ar bob egwyddor o reswm a dynoliaeth, eu bod yn ymgynnull i ryw ddybenion cyfiawn a chyfeillgar. Ond yn foan yr ydym yn cael allan, er ein mawr sjmdod, fod eu hymgynnulliad a'u cyfarchiadau, jm lle bod o duedd gyfeillgar a charedig, yn greulawn a bygythiadawl, ac nad oes dira i'w ganfod ond í Ar ddymuniadJDynideithas Heddwch Cyffredm- ol.Srr ýdym yn gosod yr hanesion hyn gerbron ein darllenyddion, er mwyn dangos iddynt echryslon- rwydd rhyfel, ac ymdrechu peri i'n meibion ieuainc hai-dd-deg ffieiddio y gelfyddyd o gigyddio eu gilydd. 37 cleddyfau noethion a bidogau blaenlljTnion, na dim i'w glywed ond swn j' cyflegrau, gwerjTÌad y meirch, ac ocheneidiau y clwyfedigion ! Ond djTi, hyd y nod pan osodir ef yn j- sefyllfa alarus hon o drösedd a chreulondeb, a ddadguddia . nodweddiadau jrn ei gymmeriad a ddangosant ei fod wedi ei fTurfio at well pethau ;—eglura ei fod yn berchenog ar sjtiwjt crji", parodr\vydd i weithredu, bj-wiogrwydd, dj'fal-barhad, a dewrder anamgyffTedadwy, jTn wjmeb y perj-gl mw}raf. Y nodweddiadau hyn a allant gael eu cjnnhwyso at lawer o ddaioni ; ond yma cym- hwysir hwj-nt, jm y modd mwyaf creulawn, i frj-sio gwaith dinystr,—i dori i lawr jt ymladd- wr gwrthwj'nebol,—i rwygo yn agored ffynnon- ell bywyd,—a gyra yn mlaen donau dychryn- llyd y frwydr. Yn mhen j-chydig fynydan wedi i'r lluoedd mawrion hyn j-mgynnull at eu gilydd, clywir swn y meirch jm carlamu i'r gâd, y cj'flegrau yn rhuo, a bloedd y fuddugoliaeth, ac hefyd ocheneidiau y clwyfedigion ar fin trancedigaeth ; ond nid oes dim i'w ganfod ond rhyw gysgodau jmia a thraw, trwy y mwg dudew a gj-foda oddiar y maes. Yn mhen ych-. ydig amser y mwg a reda j-maith j-n araf, ac- yn ngoleuni clafaidd yr haul canfyddwn yr hoU . wastadedd wedi ei orchuddio gan gyrff dynol, Iluoedd o honjmt jm feirw, ac e'reill yn gorwedd niewn dj'gn boenau oddiwrth y clwyfau ar- swydùs a dderbj-niasant j'n jt ymladdfii err chyll; a phe cjnnygem eu cyfrif, ni fyddai hyny ond ychwanegu y gofid a deimlem wrth eu can- fod yn un ciynswth. Ar íaes Austerlitz yr oedd ugain mil wedi eu rhifo i'r cleddyf; ar faes Bautzen, pum mil ar hugain; ar faes Dres- den, deng mil ar hugain ; ar faes Waterlw, deugain mil; ar faes Eylau, hanner can mil; ac ar faes Borodino yr oedd pedwar ugain mil yn gorwedd yn gelaneddau meirwon ! Nid j'dym yn mjmed yn ol i olygfeydd ar- swj'dus yr hen oesoedd,—i ddyddiau yr Alex- andriaid, yr„ Hannibaliaid, ax Cesariaid,—i faes y brwydrau jti Cannae a Philippi. Yn