Welsh Journals

SEREN GOMER. Rhif. 310.] GORPHENAF, S841. [Cyf. XXIV. TRAETHAWD NODWEDDIAD A GWASANAETH Y PARCH. JÒSEPH HARRIS, (GOMER.) [PARHAD O'R RHIFYN DIWEDDAF.] GWASANAETH Y PARCH. JOSEPH-HARRIS. ' 1VTAE yn anhawdd cael gciriau lîl desgrifiadawl, a cliryfder drych- feddyliau treiddiawl, i wneuthur cyf- iawnder ary peu hwn; canys wrth ed- rych yn ol, a syllu ar gyflwr ein cyd- wladwyr yn amser horeuawl y Parcli. Mr. Harris, iselder Llenyddiaeth yn eu plith, a'r ty wyllwch dudew a'u gor- döai, a chymharu y cyfryw à'r am- gylchiadau presennol, gwelwn y mawr wahaniaeth sydd wedi cymmeryd lle, a'r cyfnewidiadau a ddygwyd oddi- amgylch, a'r rhan liosocaf o honynt tYẅy wasanaeth cynhyrfiawl y Parch. J. Harris. Anamlder Llyfraubuddiol,sylwedd- ol, addysgiadol, a gwasanaethgar, ar y Celfau a'r Gwyddorion, yn nghyd à phob cangen o ddysgeidiaeth, ddech- reu yr oes bresennawl, a alwai yn ucheí ar bobdyn a " garai lwydd gwỳr ei wlad" idd eu cynnorthwyo, eu gwas- anaethu, a'u diwallu; ond yr oedd rhwystrau lliosawg ar y ffordd, ac an- hausderau mawrion idd en symud ymaith, megys absennoldeb gresynus ysbryd darllengar yn mhlith ein Cen- el, annhueddiad i ddwys fyfyrdod, an- ewyllysgarwch i brynu llyfrau, iyb- ydd-dod, a thlodi mewn manau ; "fel »ad anturiai odid o neb i geisio di- wallu ei gydgenedl er ei golled ber- sonawl ei liun. Ond Mr. Harris a benderfynodd eu gwasanaethu. er yr holl anhawsderau, ac a ddygodd y cyf- ryw i weithrediad yn eofu a gwrol. Yn y flwyddyn 1796, efe a'u han- rhegodd â Puigion o Hymnau, me- gys blaenffrwyth ei lafur gwasan- aethgar. Ac yn 1802, daeth " Yr Ang- hyftelyb brofi'eswr yn ei ganol ddydd 25 dyscleirdeb" o'r wasg. A thrachefn, yn 1891, daeth ei " Fwyell Crist yn Nglioed Anghrist" allan, yr hon oedd mor awchlym fel y trywanodd yr holl gyfeiliornadau yn mhlith y Sosiniaid, neu'r Undodiaid Cymreig. Efe a saf- odd ar yr Ysgrythyrau Santaidd, ac a lwyr orchfygodd eu gau dystiolaethau bwynt. A rhag eu bod yn adfywio, neu yn ciliaw o frjrniau Gwalia, efu a gyhoeddodd drachefn yn 1816, ei " Draethawd ar Briodol Dduwdod ein Harglwydd Iesu Grist, yn ughyd ag atebion i holl wrthddadleuon y Sosiu- iaid," &c. yn Saesonaeg, a'r flwyddyn ganlynawl yn Gymraeg. Y Traetliaŵd hwn a grëodd gynhwrf neillduawl, a ddenodd sylw amryw o Foneddigion ein gwlad, ac a wnaeth les cyft'redin- awl, trwy argyhoeddi dynion o'u cyf- eilionndan, ac arddangos iddynt y fl'ordd uniawn ac ysgrythyrawl. Dylai pob dyn ddarllen y llyfr hwn, er mwyu gwybodaeth gyffredinawi; ac yn en- wedig pob Cyrnro, er mwyn helaethu ei wybodaeth yn ei iaith gyssefin, lle y gwelir hi yn ddichlynaidd a gramadeg- awl. Gwasanaeth buddíawr arall o eiddo Mr. Harris, oedd darparu gyferbyn diwalliad addysgiadawl a phorthianî llenyddawl yr holl-Dywysogaeth. Y pryd hyny yr oedd tywyllwch ac ofer- goelion yn llenwi ein gwlad, yr oedtì ein tadau-(gan mwyaf ohonynt) ynan- llythyrenog, ac yn anwybodus, ac nid oedd cyfryngau yn eu plith trwj bá rai y gallent geisio gwellhau. Yr oedd gan eu cymmydogion Seisonir eu Cyhoeddiadau Cyfnodol yn tfH.s- glwyddo gwyhodaetli yn ei bòll gaug-