Welsh Journals

iER£]V OOI£B Rhif. 280.] TACHWEDD. [Cyf. XVII. HANES FENNI A'I CHYMMYBOGAETH. GÚ MR. T. B. WATEINS. Un o destunau Cymreigyddion y Fenni, yn Ngwent-uwh-Coed. YDREF wych hon sydd yn gor- wedd mewn ceudod o ddyffryn hardd a ffrwythlawn,wedi ei hamgylch- ynu gan fynyddoedd uchelion o bob tu ; —y Fael, yr Ysgyryd Fawr, a Bach, a'r Blawrëang, maly caf nodi etto, ar làn yr Afon Wysg, ac yn cymmeryd ei henw oddiwrth y Nant ag sydd yn ymarllwys idd yr afon, a elwir Cef/iy, y tu dwyreiniol idd y Dref a'r Cas- tell,—feUy ei gelwir hi Abercefny. Nid yw resymol i neb wadu nad oedd wedi cael ei hadeiladu, a'i henwi, cyn dyfodiad y Rhufeiniaid i'r ynys hon, o tan lywyddiad lwl Cesar, a'r enw a gafodd, mal ereill o drefydd y Bry- taniaid, y rhai ag ynt wedi eu hadeil- adu ar ymylon nentydd a fyddant yn disgyn i afonydd, mal y sudda Cëfnÿ idd yr Wysg, ac iawn a phri- odol oedd ei henwi Abercefny. Dilys ei bod yn hen wersyllfa hynafiaethol; oblegid, pan oresgynodd y Rhufeiniaid ynys Prydain, codasanteu tìobaniura yma, ac a'igalwasant felly. Bu, yn yr hen oesoedd, yn brif dref swydd, ac yn Nosparth Gwent-uwch-Coed, a galwai ein hynafiaid hi yn fyr, Fenni. Caerwent oedd unwaith yn brif ddinas y Siluriaid, mal y galwai y Brytaniaid hi, a'r Rhufeiniaid a'i gal- went Venta Silurium, oblegid mai hon oedd hrif ddinas y Siluriaid, y rhai oeddynt yn berchenogion y tiriogaeth- au o amgylch ; ond y parthau hyny o Ŵent, sef swydd Henffordd, a thu yma i Hafren o swydd Gaerloyw, yn nghyd â swydd Fynwy, sydd bellach yu gyfrifadwy yn Lloegr. Yr oedd y Fehni yn brif dref swydd Fynwy, ac y» Eisteddfa Farwnawl, yr hon Faron- iaeth sydd yn parhauhydynbresennol, ac yw yr henaf yn Mhrydain, oddi- gerth Arundel, a roddwyd gan Gwilym y Gormesýdd, neu mal y geilw rhai. 41 ef, Will. tlie Conqueror, yn nghyd à llawer o freintiáu tra rhagorol, i'r trigolion. Bellach, deuaf at ei Harglwyddi a'i Barwniaid. Fan gafodd Hameline fab Drogo de Baladun feddiant o'r castell a'r dreí', gosododd ei holl frei- nyddion yn wyliadyddion, deg yn mhob bàn, yn amrywiol sypynau, i warchad y tiroedd, a chadw heddwch ; ac ymgynnullai y rhai hyny yn nghyd, sef degsypyn, y cwbl yn gwneyd i fy- nu gant,i ddewis iddynt eu hunain ben- aeth, a phob achosion ereill a bender- fynid yr un modd, a hwý oeddynt i drefnu yr holl ymrysqoaxi addygwydd- aiyn y cantred, ac yr oedd y cantred yn cynnwÿsdau. gwmmwd, ycwmmwd 12eg maenor, a maenor bedwar plwyf. — Warr. Hist. Wates. Ymddengys oddiwrth hen gòfion hynafiaethol, i Gwil. y Gormesydd, wedi iddo ddar- ostwng y Saeson, osod llawer o'i fon- eddigion Normanaidd i fyw ar hyd ymylon Cymru, idd y dyben o ennill yr un oruchafiaeth ar Genedl yr Hen Frython, fal trwy eu grym a'u dichell- ion hwy y gallent beri anghydfodrhwng y gwrolion Cymreig a'u gilydd, ond nid oedd arfau y Normaniaid yn ddi- gon llymion i beri i Ifor Bách wan- galoni.—" Cardiff Castle," gan T. Williams. Dywedir idd y Castell gaelei adeil- adu yn fuan ẃedi dyfodiad ÿ Nor- maniaid, ond nid allaf weled fòd hyu yn iawn, am yr ymddengys i mi <i fod yn henach adeilad nag eiàdo-Ha- 'meline ab Drew, Àrglwydd Báladun, er y dywed rhai hanesion mai efe a'i hadeiladodd, yn nghyd â'r Priordy > r un pryd ; aç yn ganlynol i hyn, d) - wedir i ddadl ac ymryson godi rhwn g bónedd Gwent-uwch-Coetì, a bon- edd Gwent-ís-Coed, ac wedi Uáwer q