Welsh Journals

SEREN GOMER. Rhif. 435. BHAGFYR, 1851. Cyf. XXXIV. RHESYMEG, NEU Y GELFYDDYD 0 YMRESYMU. (Barrmydy Traetìiawd hwn yn Fuddygolyn Eisteddfod Syrotci.) Nid oes dim yn amlycach na bod rhai dyn- ion yn medru ffurfio golygiadau mwy eglur pag ereill:—er engraifft, sylwer ar ryw gy- nulliad o bobl, a rhyw bwnc dyrys wedi cyfodi yn eu plith, ar ba un y siaredir mewn modd mor gymysglyd, fel y methir dyfod i un penderfyniad yn ei gylch ; ond weithiau, cjfyd rhywun a fyddo heb ddywedyd dim >ííwy»ystod Ŵ.hpÌÌ ymdrin, a gesyd y cwbl •':«» yfath olèl^'ac efallai mewn ffórdd fer iawn, fel nẃbydd mwyach un amheuaeth o'i blegid. Yn awr, y gofyniad difrifol sydd yn dyfod i mewn yn naturiol yma yw, pa beth a alluogarai dynion neillduol, i beri i'r cyfan i ymddangos yn drefnus, fel y nodwyd, pan fyddo ereill yn ngbanol y dyryswch mwyaf ? Wele, hyn ydyw, eu bod yn meddu gallu- oedd meddyliawl ag ydynt yn medru gweled amrywiol ranau y pwnc ar unwaith : canfod y drefn y gorweddant, y dybyniad sydd iddynt ar eu gilydd, gwirionedd hyn a gwyrni y llall, pa effaith a ga un peth, pa unionder sydd mewn peth arall, ac fel hyn yn mlaen; *«"« naae ereül, pan eu gelwir i ystyried yr un pwnc neu achos, yn hollol " ar y cefnfor," (fel y dywedir am ddynion mewn dyryswch), heb weled dímond rhyw ororau, neu y rhanau allanol o hono, ar ba rai y maent fel yn angori ac yn ffwdanu nes blinont» ac heb symud dim yn miaen at yr iawn a doeth benderfyniad. Cafwyd allan drwy ymchwil manwl, fod y meddwl, yn yr holl oruchwyUaethau arno, yn myned trwy ryw Iwybrau neiUduol ag ydynt yn arwáin at wirionedd neu gyfeiíiornad. Mae ganddo, meddaf, ryw foddau sefydlog o weithrediadau, pa rai ydynt yn naturioi iddo, a pha rai hefyd a'i dynodasant böb amser. l'r holl foddâu byn o weithredu mae enwau priodol wedi eu rhoddi, fel y byddont yn çdnabyddus. Fel hyn mae gweîthrediadau y meddwl, cybeled ag y perthyna i ymres- ymu, wedi eu erynhoi i wyddor; neu mewn geiriau ereill, wedi eu rhes-drefnu, neu eu darluniö fel rhan o ddyfais fawr natur; a bon a amcenir drin yn y traethawd hwn, dan yr e^ẃ'RaiíSYMBG; neu yn ol ỳ testun -' "' «7 -.. '''"' . '-'"" "'' rhoddedig, y *' Gelfyddyd o Ymresymu.'? Mae defnyddioldeb y wyddor hon yn hawdd iawn ei dangos. Àddefìr eisoes fod dyuion yn rhesymu yn eglur iawn mewn amgylch- iadau cyffredin heb nemawr addysg, meddant fath o gywreinrwydd cynepiÿì pa un a'a galluoga i gymeryd golygfa eang iawn ar bob achosion braidd, ac i ystyried eu gwahanöl ranau gyda Uawer o gywirdeb. Mae yr un gallu yn eu cymorth i hwyMo yn ddiangol heibio i'r achosion cyffredin o gyfeÜiorni; ond mae hyd y nod y dynion hyn yn agored i dderbyn lles mawr yn eu hymosodiadau rhesymegol, drwy y wybodaeth p wahanol enwau i'w gweithrediadau, yn gystal a'r hoU foddau a'r matbau o gyfeüiornadau à gyfar- fyddant yn y ffordd. Ifpeth&'r enw ynghyd, wedi eu planu unwäith yn y meddwl? gwyb- yddant ar y tarawiad pa beth i ddewis aci wrthod ar eu rhan eu hunain, ac hefyd pä fodd i ddangos a chraffu ar y gwyrni mewn ereiU, Ue y dygwydda. Mae yn amlwg fod yn rhaid i ymresymiad, dan nawdd y ẀŴt wybodaeth, gaelei ddirfawr hwylusu, a Uawer o ymryson a cbamddeall gael eu gwrthod yn hollol. Yn awr, i'r rhai nad ydÿnt yn ym- resymwyr naturiol da, rhaii&d y fethwyb- odaeth neu wyddor a hon b bwysicaeb defnydd yn mheU na'r UeiU a nodwyd. GaUwngasglu yn eithaf teg yma, pe byddat y fath ddynion a nodasom gytííaf yn gyfar- wydd ag Fmresymegjel gwydâor, y byddaieu meddyliau, gan nad pa lwybrau y feithtent, y medrent ddweyd wrthynt eu hunain, pa una fyddent o'r rhyw gyfreithlon,<neu yn hynod am arwain i gyfcäiornadj bÿädent yn mroafc yn gelfyddydol alluog i gadw o-fewn Uwybrau, meddyHawl Cy wìr. Fel hyn* mae Bheaypteg, yn y llè cyataf, yn wyddt>r,pèìi yn ddesgrif- iad o ddosran onatoc. Yn-yi\aii le, maeyu dyfod yn geífyddyd, neu ýtì föddion i ddysgu yr iawa iŵybr o ymresymu. Am ei gwerth yn y nodweddiad olaf, cawn wrthddadl ragorol yn y Rhagiìth i waith clodfawr Archesgob Whateley {—>-** Llaẃer~ (medd efe) o'r rhai a addefeat angen eg- wyddorion <sjŵudrŵmol mewn jpetbaa, seŵi^;