Welsh Journals

Search over 450 titles and 1.2 million pages

SEREN GOMER. Rhif. 433. HYDREF, 1851. Cyf. XXXIV. IEITHEG.-Y GYMRAEG, íGíAN Y PARCH.DAFYDD L.LWYD ISAAC. " Non ut volui sed ut potui." ** Iaith a bair ddangaws, dangaws a bair ystyr."—Iaith yw y gelfyddyd o dros- glwyddo meddyliau drwy gyfrwng swn, gwna swn fturfio brawddeg, a ffurfir y frawddeg gan eiriau, a geiriau gan siiHau, a silliau, mewn iaith argraffedig, a ffurfìr gan lythyrenau ; llythyrenau ydynt dipiau byeh- ain,—ydynt arwyddnodau yn sefyll am swn; nid yw Uythyren ond cynddrychiolydd sain ; cymera i fyny barabliad yr areithiwr, ar der- fyngyleh y swn, a gwna ei lais yn hollbre- senol ac anfarwol,—mae y marw, mewn llythyrenau, ynllefaru eto. Dyma, ni ddywedwn, ddyn gwedi ei gy- nysgaethu â; üafar, i fod yn gyfrwng iddo, gögyfer a throsglwyddo ei syniadau ; y peth rheididl íiesaf, fuasai geiriau, hjtny yw, rhyw swn neu oslef benodol, i egluro syniadau y meddwl, a sylweddau—meddyl-ddrych i sefyll am feddyl-rí#Ä. Y cam cyntaf mewn ieitbÿdchaeth, oedd cael geiriau i esbonio syniadau; cam yn mhellach, oedd cytttno ar arwyddnodau i ddangaws y geiriau i'r llygad;—mae tarddell geiriau yn ddirgelwch anianyddol. Bernir gan ydysgedigion, naill ai iddynt ddisgyn yn ddigyfrwng oddiwrth Dduw, ynte y cytunwyd araynt gan gyflafar- eddiad neu lais gwlad, neU ynte i'r syniad- aua'r sylweddau eu hunain, gynyrchugeiriau cyfystyr ac arddansoddawl:—sef yw hyny, fod y geiriau yn ddelweddau y syniadau—yn iaith natur. Dywedwn er enghraifft, dyna ru ýn„y cwmwl, y ddadl sydd o ethryb pwy a osododd yn mhen y Cymro cyntaf i alw y rhu hwnw yn daran ? Efallai y gellid profi fod y tri gaìlu uchod wedi bod â llaw yn nghyifaasoddiad ieithoedd. Y cam nesaf mewn llênyddiaeth oedd llunio eelfỳddyd a wnai drosglwyddo syniadau heb drwygyfrwng swn-—darlun o swn, delweddau i ddangôs i'r llygad yr hyn a wnai y sẅn i'r gluẁv—iaith; ddarluniadol. Yr oeddyfath aafeáteisbn yit nglŷn â swn : ni wnai gyr- haedd. ya mhett o Tan'lle nac amser, di- flanai. ar wefos yr areithiwr; yr oedd eisieu rhyw ddarpariaeth i ledu y synwdau, a'u dal yn hwy o flaen y meddwl à'r oesóedd,—-yr oedd eisieu rhyw ddelweddau i'r liygaid* Ymddangosa fod un o ddwy-ffordd i gyr» haedd hyn yn agored i'r athronydd: naill ai cytuno ar ddelweddaui dàsiigpws.ypethau eu hunain,—sef iaith ddarluniadol neu 8yn{ iadol; neu ynte i gytuno ar arwyddnodìia i gynddrychioìi säniau, arwydfllun o'r peth^ neu o'r swn a safai am y pefeh,—'llun dyn, neu dri tip, d-y-n, i ddângaws y gair dyn. Y cynîlun cyntaf a ddyfeisiodd cymdeithas oedd y darluniadol—y nesaf yr.arwyddluniol —a'r trydydd y llythyrenol. Ceir engreifft- iau o'r ddaudduUweddbkenaflryiaîaJhridd- feini ac eirch, yn adfeihon Memphisa Mne- fe; ar y " Resetta Stone", ceir^ y'tri dull- wedd hyn ; a thybir y gellir gwneyd allwedd o'r maen enwog hwn i gromgelloedd yr Hieroglyphics. Pwy a ddyfeisiodd lythyrenaoá1 »Duw a ŵyr; tëbygol .taw Cadmus a'u dygodd tros- odd i Ewrop. Nid yw Uythyrenau ond ar- wyddion syml o swn; mae eu nerth ynym» ddibynu yn hollol argyflafaredd, neu gytun- deb dynoìryw. Pel y by^d gair yh amry- sain y bydd raid iddo wrth amrai nodau cyfatebol; y mae nerth seiniau a; geiriau hefyd wedi eu sefydlu gan yr un ddeddf—arfer a llais gwlad. Yf ydys wedi bod yn meddwl bod i lythyrenau a seiniau yístyrion naturiol, eubod yn ddesgrifiadol (characterisfípj; mae rhai dynion dysgedig, ond cromfachaidd a mympwyol, wedibod yndadluhyny; ondyr- ydys bron yn unfarn bellach, mai nid gwir hyny, ac taw anathronyddol hyny, ond fod . llythyrenau yn sefyll yn unig am seiniau, ac, nafl oes ynddynt na chanddynt unrhyw deb- ygolrwydd na perthynas gynenid â'r seiniau jtiyny; efelly hefyd y seiniau, nad oes rhyng- ddynthwythau un berthynas wreiddiol â'r syniad, ond y berthynas y cytunwyd arni gan " usus loquerdi." Wrth gwrs maey seiniau ag sydd yn dynwared natur, yn mhob iaith, yn eìthriadol. Y gair du, er engraifft," nid oes ynddo fwy o berthynas gynenM â'r lliw hwnw nac â'r lliw coch, neu ryw liẁ arall,— r eì nerth yw cyflafàreddiad. «ÿddai geiriau cyfensawdd yn -sefyll, wrth gwrs, mewn cyf-