Welsh Journals

£100. yspysiad Pwysigi Tocyn Yswiriol " Yr ündebwr Cymreig I" r&r Gwel y Tudalen olaf. ^^_ ts »_xvvei y i uuaien uitu. U^SDEBWR C YMREIG COFSTODYDD ac ADOLYGYDD MISOL RHIF 7. GORPHENAF, 180O. PRIS CEINIOG. Mr. Gladstone a Dadgyssylltiad. GAN Y GOLYGYDD. Yn ein rhifyu diweddaf, galwasom sylw ein darlleuwyr at y tnater uchod. Peuderfynoild Mr. Thornas Gee o Ddinbych i ysgrifenu at Mr. Gladstoue, a rhag ofn gwneyd cam à'r oheb- iaeth, cyhoeddwn hi yn llawu. Wele lythyr Mr. Gee :— " At Y Gwir Anriiydeddus W. E. Gladtone, A.S. "Dinbych, Mehefin 23ain, 1890. " Anwyl Syr,—Y mae'r dyddordeb mawr a deimlir ar y cwestiwn o Ddadsefydliad a Dadwaddoliad ' Eglwys Loegr yn Nghyruru' yn ínhob etholaeth trwy y Dywysogaeth—ein hawydd ana gael gwybod eich bwriadau chwi gyda golwg arni—a'r dylanwad sicr y bydd iddynt ei gael ar ganlyniadau yr Etholiad Cyffredinol nesaf, yn gystal ag ar sefyllr'a y Blaid Ryddfrydig yn gyffredinol—oll yn ineddu y fath bwysigrwydd raawr, fel yr wyf yn hyderu nad oes un esgusawd yn angenrheidiol ani y rhyddid yr wyf yn ei gymmeryd, gyda chymmerad wyaeth nifer o fy nghydwladwyr, wrth ofyn yn Barchus i ehwi am ddatganiad o'ch bwriadau. " Y mae etholwjT y Dywysogaeth wedi rhoddi y prawfion mwyaf tnwadadwy o'u hymddiried dibaid ynoch chwi yn mhob Etholiad Cyffredinol sydd wedi cymmeryd lle er 1868 ; ac nid oes un rhan o'r Deyrnas Gyfunol a ddeil gymhariaeth â Chymru yn yr ystyr hwn. ìíid ydyw y teimlad hwn i'w briodoli yn unig i'r ffaith eich bod wedi eich anrhydeddu a'ch ffafrio gan Ragluniaeth fel offeryn i gario yn Uwyddiannus nifer mawr o fesurau tra gwerthfawr trwy y Senedd, Ond hefyd i'r gobdith a deimlid y byddai i chwi ddwyn mesur i fewn ì Ddadsefydlu yr Eglwys yn Nghyinru, fel y gwnaethoeh â'r Eglwys ÿn yr Iwerddon. Fod y gobaith hwn wedi ei fynwesu byth er pan y Dadsefydlwyd yr Eglwys hono—a'i fod etto yn fyw—sydd yn ber- fraith hyspys i bawb sydd yn adnabod teimiadau mwyaf angerddol ac ^wyddfryd cryf y mwyafrif mawr o'r genedl Gyrureig. " I fyny hyd at yr amser presenol, fodd bynag, nid ydym wedi cael ^u datganiad o'ch bwriadau chwi, nac addewid o un math. Mewn Uwirionedd, nid ydym wedi cael dim y gallwn gymmeryd gafael ÿnddo i gynnal ac i gryfbau ein gobeithion y bydd i'r fath fesur gael ^i ddwyn i'r Senedd fel un o'ch mesurau cyntaf, ac y bydd iddo gael eì wasgu yn mlaen gyda'ch holl allu a'ch dylanwad ar eich dychwel- lad i swydd, yr hyn yr ydyni yn llwyr gredu sydd yn y dyfodol agos. " Yr ydym yn addef fod sylwaclau wedi cael eu gwneuthur genych •*r lawer o achlysuron, ac egwyddorion hefyd wedi eu datgan hyd y *iod mor ddiweddar ag yn eich araeth ar y penderfyniad a gynnyg- ^odd Dr. Cameron, y rhai sydd yn gondemniad ar y sefyllfa y mae yr ílglwys Esgobawí yn ei feddu yn awr yn Nghymru. Ond y mae ^rnom angen am ragor—ac yr wyf yn barchus yn anturio dweyd fod ^enym hawl i ragor hefyd—yn enwedig ar ol y sylwaclau a wnaethoch ^Vrth ein cyfeillion o Gaernarfon <yn Mhenarlag, ychydig wythnosau ^ü ol, pan y cyfeiriasoch at hawlian Ysgotland, a'r rhwyddineb gyda ^r hwn y gellid parotoi mesur o Ddadsefydliad i'r wlad hono rnewn cymhariaeth i fesur i Ddadwaddoli yr Eglwys yn Nghymru. Nid Mym yn dymuno gwadu, nac hyd y nod wanhau, hawliau Ysgotland; ^Ud yr wyf yn barchus yn dymuno hyspysu fod gan Gymru hawl *iaenorol iddi. Ac os ydyw datganiadau amlwg y cynnrychiolaethau ^ewn amryw etholiadau cyffredinol a lleol i benderfynu y cwestiwn, a hyny yn ol rheol a osodwyd i lawr genych chwi eich hun lawer gwaith, y mae genym hefyd hawl gryfach nag Ysgotland. Ac am yr anhawsderau sydd ar y ffordd i barotoi mesur i Ddadsefydlu yr Eg- lwys Gymreig, pa mor fawr a dysyslyd bynag y gallant fod, yr ydym yn argyhoeddedig y diflanant oll os bydd i chwi deimlo ar erch calon i ymgymineryd â'r gorchwyl—yr hyn, ni a oboithiwn ac a hyderwn, y bydd i chwi ei wneuthur. " O'r braidd y mae yn angenrheidiol i mi eich hyspysu nad ydyw ein gwrthwynebiad ni, fel Anngbydffurfwyr, i'r ' sefydliad ' o'r Eg- lwys Esgobawl yn cael ei gynhyrfu gan awydd i feddiannu unrhyw ran o'r cyllid y mae yr Eglwys hono yn ei dderbyn yn awr. Nid ydym chwaith yn cenfigenu wrth y sefyllfa y niae hi yn ei feddu drwy ei chyssylltiad à'r Llywodraeth. Gallasai niiloedd o weinidogion Àn- nghydffurfiol y deyrnas hon gyrhaedd y naill a'r llall, a hyny gyda'r rhwyddineb mwyaf; ond y maent wedi eu gwrthod, am y rheswm syiul y byddai i'w derbjniad o honynt r'od yu drosedd uuiongyrchol o'r egwyddorion y maent hwy a riìnau yn eu proffesu, ac yr ydym yn penderfynu parhau i ddadleu o blaid yr egwyddorion hyn hyd nes y bydd i'r cyssylltiad annaturiol ac ansanctaidd hwn gael ei ddyddimu yn llwyr. Fel cyfundeb crefyddol a Phrotestanaidd yn uuig, ar wahan i'w chyssylltiad â'r Lly wodraeth, ni a ddyuiunem bob llwydd- iant i'r Eglwys Esgobawl ; a ni a lawenhäeai pe y gwelem hi yn rhydd, gan ein bod yn teiinlo ac yu credu y byddai i'w dylauwad er daioni gael ei ychwanegu yn ddirfawr drwy hyny. " Fel aelod o'r Cynghrair Gwrth-ddegymol Cymreig, efallai y goddefir i mi sylwi yn mhellach nad ydym yn dadleu o blaid dy- ddimiad y degwm, na'i leihad chwaith. Yr hyu yr ydym yn haeru yw—na ddylai yr eiddo hwn, sydd yn perthyn i'r goron, gael ei ddefnyddio i gynnal unrhyw enwad crefyddol, ond yn unig ac yn hollol at achosion cenedlaethol. Gan fod y degwm yn ofyniad cyntaf ffirst churgej ar y tir, dylai, yn ol ein barn ni, barhau felly; a pha bryd bynag y bydd mesur yn cael ei gyflwyno i'r Senedd i Ddad- waddoli yr Eglwys, yr ydym yn gobeithio y bydd i'r degwm gael ei amddiffyn a'i gadw yn ei gyfanrwydd, ac na fydd iddo gael ei luchio yn gyrbibion rhwng y clerigwyr a'r tirfeddianwyr dan uurhyw am- modau. " Po gyntaf y bydd i gwestiwn y ' Sefydliad ' gael ei benderfynu, goreu yn y byd y bydd hyny i fauteision cyffrediuol y w ladwriaeth. Y" mae y eynhwrf sydd yn cael oi achosi drwyddo yn sicr o barhau nes y ceir yniwared o hono. Nis gall Mesur Degwm y Llywod- raeth bresenol adferu heddwch i'r Dywysogaeth. Os gwneir ef yn gyfraith, gall drosglwyddo y taliad u'r degymau oddiar ysgwyddau y tenantiaid ar y tirfeddianwyr, ac hyd y nod gwneuthur tirfeddian- wyr yn bleidwyr gwresog i Ddadsef ydliad ; ond nis gellir byth ad- feru heddwch drwyddo i'r wlad. Eangu arwynebedd yr ynidrechfa yn unig a wna efe, a'i gwneyd yn f wy angerddol, trwy lusgo y tir- feddiannwyr i fewn i gylch yr ymrafael. Yr ydym gyda'r diwyd- rwydd mwyaf wedi ymdrechu trwy yr holl gynhwrf i feithrin a chefnogi y teimladau goreu rhwng y ddau ddosparth hyn, ac er eu clod, yr ydym yn dywedyd fod y tirfeddianwyr, gydag ond ychydig o eithriadau, wedi sefyll y naill du heb yrnhyraeth â'r annghydfod. Byddai yn ddrwg gonym, gan hyny, pe byddai i fesur Arglwydd Salisbury gael ei wneyd yn ddeddf, gan y bydd yn sicr o ddwyn gydag ef ganlyniadau o natur hynod annymuuol, a hyny yn ddi- angenrhaid mewn llawer dosparth o'r wlad, am yr hyn ni fydd neb yn gyfrifol ond y Weinyddiaeth bresenol. " Gan fod y symmudiad hwn yn sylfaenedig ar egwyddor, y mae yn sicr o barhau, ac mor sicr o lwyddo, yn y pen draw, yn y wlad hon ag y gwnaeth yn yr Iwerddon ugain mlyne«îd yn ol. Yr ydyni yn credu fod yr egwyddorion yr ydym yn dadleu drostynt yn hoîlol gedyrn ac Ysgrythyrol. Y maent, hefyd, yn gyfiawn, gan mai gwrthwynebu yr ydyin i'r degwur gael ei ddefnyddio at gynnal Eg- lwys sydd yn ' genedlaethol' yn uuig mewn enw, yr hon nid yw yn