Welsh Journals

"Dum yn ei phalasau a adwaenir y% amddííffy^fa.'r—Ps. xlviii. 3. HiìiìliffpIÌ~ÿ f glrap Twr y glooh treigla uohod,—ei wjb hen I wasanaetb I)uwdod; Cana ei hen dinc hynod, Idan, Llan, Llan y w'r fan i fod; Ebb» Fabdd. 0 fewn dy gaerau heddwoh boe I'th lyeoedd deued hawddfyd: Er mwyn fy mrodyr mae'r aroh hon, A'm cynunydogion hefyd. P«. ozxn. Ctf. VII. Rhif. 8. IONAWR, 1880. Peis 2g. CTNNWYSIAD. Y Gynhadledd Eglwysig :— Y Wasg Eglwysig G-ymreig, Llenyddiaeth Cymru, a Dyledswydd yr Eglwys tnag at y dosparth darllengar Unieithiog ........113 Plwyfi Dwyieithiog ........ 11G Y Wasg Eglwysig yng Nghymru...... 119 Diwrnod Myfyr .......... 122 Caniadaeth y Cyssegr.......... 123 Mr. Gladslone yn Midlothian ...... 125 Dyledswydd Cynnulleidfa i gyduno yng ngwasanaeth cyhoeddus y Cyssegr .. .. ,. ., .. 126 Llyfrau .. ti ........ 128 Y GYNHADLEDD EGLWYSIG. Y WASG EGLWYSIO GYMBEIG, LLEN- YDDIAETH CYMBÜ, A DYLEDSWYDD YB EGLWYS TUAG AT Y DOSPABTH DABLLENGAB UNIEITHOG. DARLLENWYD y papyr canlynol gan y Parch. D. Williams, Rector Llandyrnog, yn y Gyng- horfa Eglwysig :—Wrth ddwyn y testyn hwn i sylw y Gymmanfa Eglwysig, nid wyf yn bwriadu dweyd un gair am henafiaeth, tlysni, a barddoniaeth yr iairh Gymraeg, na'n serchdiddarfodtuagatti,nac ychwaith broû pa mor annichonadwy ydyw i un genedl gyr- raedd ei dadblygiad ucheíat' mewn gwybodaeth a gwareidd-dra, ond mewn undeb didor â llinellau ei hanesyddiaeth ei hun. Deallir a chyfaddcfir hyn yu rhwydd yn ein dyddiau ni. Ymddwyn tuag at gen- edloedd yn unol âg egwyddorion cydymdeimlad goleuedig a haelionus, yw sylfaen pob Uywodraeth gyfiawn; ac yn ngwyneb y goleuni hyn, teimlir yn ddwfn yn awr ta mor annoeth a niweidiol oedd y cynnygiad gwladol hwnnw o ddiddymu yr iaith Gymraeg; yr hyn, pe yn llwyddiannus, a achosai golled anadferadwy i ieithyddiaeth 'gydmariaethol a gwir amgyffrediad o hanesyddiaeth ÿ teulu dynol. Yr oll a allaf wneuthur yn yr amser a ganiatteir i miyw, taflu allai? ychydig o awgrymiadau i gyn- nyrchu ystyriaeth, a chreu dymuniad yn y rhai sydd a gallu a chyfleusdra ganddynti uniawnu cyflwr isel presennol pethau. Yr ydym yn ddyledus am y llyfr cyntaf a argraph- wyd yn y Gymraeg i Syr John Price o Aberhonddu, yr hwn a'i cyhoeddodd yn Llundain yn y flwyddyn 1546. Cynnwys y Gredo, Gweddi'r Arglwydd, y Deng Air Deddf, a'r" Campau Arferedig." Yn ystod y 40 mlynedd canlynol yr argraphwyd hefyd yn Llundain rhyw hanner cant o gyfrolau o bob math, ac yn eu mysg y Llyfr Gweddi Gyfíredin yü 1586. Yna deuwn i'r flwyddynfyth-gofiadwy 1588, pan gyhoedd- wyd cyfieithiad y Dr. Williani Morgan o'r holl Pibl a'i Apocrypha, a dosparthwyd hwynt i'r eglwysi plwyfol trwy y Dywysogaeth. Yn 1620 'cawsom argraphiad newydd o'r Bibl Cymraeg, dan arolygiad Dr. Parry, Esgob Llanelwy, a chafodd 500 o gopiau o hono eu gwasgaru ym mysg yr eglwysi. Ac o'r flwyddyn 1620 hyd 1769 cafodd uwchlaw can mil o gopiau o'r Bibl eu dosparthu ym mysg y bobl. Heblaw Bibl Peter Williams, a argraphwyd yn Nghaerfyrddin yn 1770, a chyn diwedd y flwyddyn, yr oedd 8000 o gopi'au o hono wedi eu gwerthu am bunt yr un. A dyma ni . yn awr yn cael ein hunain ynghanol cyfnod newydd; mae Anghydffurfiaeth yn blodeuo; ond ni pherthyn i'n papyr ddal ar yr achosion ag sydd yn ddigon hyspys i'r rhan f wyaí'yn ein dyddiau ni. O'r flwyddyn löO-é hyd yn bresennol mae dros ddwy filiwn o gopiau o'r Bibl wedi eu cael i Gymru yn iaith y Cymry trwy offerynoliaeth " Y Fibl Gymaeithas Frytanaidd a Thramor" yn unig, yr hon a sylfaenwyd gan ein cyd- wladwr, Mr. Charles o'r Bala. Felly mae gennym o leiaf 3 Bibl Cymraeg ar gyfer pob darllenwr ; yr hyn sydd ffaith ddigyffelyb yn hanes un wlad arall. Nid gormod dweyd nad oes yr un bwthyu yng Nghymru heb Fibl a chyhoeddiad misol; ac mae miloedd o honynt lle y gellir gweled argraphiad mwy neu lai drudfawr o „Fibl Peter Williams, Hymnau Williams, Pantycelyn, neu Geiriadur Charles, a'i Hyfforddwr, o ba un mae mwy na 350,000 o gopiau wedi eu gwérthu. Y llyfr cyntaf a argraphwydy«^ Nghymru oeddyn Nhref Hedyn, yn Sir Aberteifi, yn 17i9; a'r misolyn Cymreig cyntaf yn nhref Caerfyrddin yn 1770, o dan yr enw, " Yr Eurgrawn Cymreig." Cyhoeddwyd y llyfr a'r cylchgrawn er amädiffyn egwyddorion Ym- neillduaeth. Heb wneyd unrhyw sylw pellach o lyfrau Cymracg a argraphwyd yn Llundain, Am- wythig, Jtihydychain, Caerlleon, ac amryw íannau yng Nghymru, o'r flwyddyn 1549 hyd 1800, gallwn