Welsh Journals

" DllW yn ei phalasau a adwaenir yn amddiffy^fa^i.—Ps. xlviii. 3. iffpipiî jjr CglttUJS. / Rlooh trei-ia ^ , r?û»eihendmohlodî heu yWrfânifod; 0 fewn dy gaerau heddwoh boed, I'th lysoedd deued hawddfyd: Er mwyn fy mrodyr raae'r aroh hon, A'm cymniydogion hefyd. Pl. CXXII. ^5= Rhif. VI. Cif. IV. TACHWEDD, 1876. Pris 2a. ÜEFYLLFA AC ADNODDAÜ YB EGLWYS GENEEDLAETÜOL. Traddodwyd y ddarlitb ganlynol gan y Tra Pharoh ^deon Bangor, yn y " Gnild Hall," Caernarfon, ar ^og Lnn, Hydref 16, 1876, mewn attebiad i areitbian ^ draddodwyd yn ddiweddar yng Ngbaernarfon ae Wyd yn Abertawe, gau y Meiatri Dale, Oninneaa ^ogers, a CarTell Williama, oynnryobiolwyr y ' Liberation Sooiety." Tr ydwyf wedi dyfod yma heno i amddiffyn ao nid I ymoBod. Yr ydwyf yn bwriadn Biarad yn enw ' Cymdeithaa Amddiffynol yr Eglwya." Yr oedd Qn o'r boneddwyr yn ei areitbian yn ddiweddar o ^laid y gymdeithas Bydd yn osìbìo dadaefydln a dad- waddoli yr Eglwya, yn gweled bai ar enw eín Cym- ^eitbaa. Yr oedd ef yn Befyll ar dir nchel iawn, ao Vn proffean nad oea dim aohoa i neb ddefnyddio ^oddion daearol i Biorhau oynnydd a Uwydd g wirion- Nttni ysprydol. Dyfynodd y geirian ardderohog hynny o lyfr Ezra, " Oywilydd oedd gennyf geisio fcan y brenhin fyddin a gwŷr meircb, i'n cynnorth- wyo rbag y gelyn ar y ffordd : canys llefarasom wrth ÿ brenhin gan ddywedyd, Llaw oin Duw ni sydd er ^aioui ar bawb a'i oeiaiant ef, a'i gryfdera'i ddigter frn erbyn pawb a'i gadawant ef. Ara hynny yr ym- ferydiasom, ac yr ymbüiaBom â'n Dbw, ao efe a wr- ^odawodd arnom." Yr ydym yn dioloh i'r boneddwr ftm goffáu i ni mai yn y defnyddiad o arfan ysprydol V mae yr Eglwya i gael ei nerth goreu a'i bywyd Uchaf, ao nad osb dim angen arni am gymmorth milwyr a meirch brenhiniaeth baganaidd. Nid yw Cymdeitbaa Amddiffynol yr Eglwys yn anghofìo hynny. Nid milwyr a meiroh ond dylanwad&n Oedyrn rbesymmcg foeaol ao yaprydol ydyw y gallu- Oedd a ddefnyddir gan ein oymdeithafl i amddiffyn ÿr Eglwye Genhedlaethol. Oa ydyw Mr Bogers o'r farn ein bod ni yn anghya- <on â ni ein hunaÌB, oherwydd ein bod ni ar yr nn Pryd yn credu mai yn ei bymarferiadau orefyddol y mae dirgelwoh oryfder yr Eglwys, ao yn defnyddio tnoddion i oleno meddylian, ao i ysprydoli teimladau oìn oyd-ddynion, nid ydwyf yn oydweled àg ef. Yn wir, y mae ei bresennoldeb ef yng Nghymru yn ang- hysson â'i broffea. Oa trwy foddion ysprydol ao auwcbdig yn nnig y mae i ni amddiffyn yr Eglwya, paham nad all Mr Bogera fyned dippyn ymhellaoh yn n«rth ei ffydd, a dyfod i gredu mai trwy yr nn moddion yaprydol y dylid rhyddhau yr Eglwya hefyd ? Ond yr ydwyf yn gweled fod oymdeithaa mewn bodolaeth, diben pa nn ydyw aiorhan yr hyn a elwir gandJi yn " Bhyddhad " orefydd, ag aydd yn dangoa ond ffydd lled w an yn y moddion goruih- ddaearol, am b» rai y so- !a. Nid ydyw yn dirmygn nerth ari;n. Nid ydyw yn gwrthod cymmeryd arian oa gellir ei gael, allan o dryaorau dynion ag aydd yn ddieithriaid i wladwriaeth Israel y Ffydd GrÌBtion- o *oI. Nid y boneddwr a gynnryohiola gymdeithaa ■y'nymffroatioyn ei harian, ;i5 yn rhifo ym mhlith ei ohefnogwyr blaenaf ddynion aydd yn gwawdio orefydd Criat, eydd ft hawl ganddo i weled bai arnom ni pan y gwnavuoin goreu i wasgaru y oymtnylau o anwybodaeth a rhBgfarn, ym mha rai yn nnig y mae peryglon yr Eglwya yn gorwedd. Yn yr nn áraìth bu Mr Bogars mor garedig a dy- we^yd gair da am wa'th yr Eglwya yng Nghymrn, " Yr wyf yn deall," meddai ef, "ao mae'n dda gennyf ddeall bod aelodau Eglwya Loegr yn dra dif rifol, yn weithgar, ao yn awyddua i fyned ym mlaen. Yr wyf wedi clywed en bod hwy yn ymdreohu i gymhwyso ou moddion i gyfarfod anghenitm y bobloga°tb." Yn y geiriau yna cyfaddefir fod Eglwyawyr Oymru ya gwnond eu goreu i adailadu muriau yr Eglwya. Y mae Mr Bogers yn foddlon iddynt gael adeilada, ond y mae yn aufoddlon iddynt gael y fraint o am- ddiffyn. Y mae yn rhaid i mi goffàu iddo mai nid dyrna y tro oyntaf yn hanea yr Eglwys pan y darfu i'r ymo odwyr orfodi yr Eglwya i amddiffyn ei bun- an rhag iddi fyned i sefyllfa ym mha un nia gallai adeiladm Mewn rhan o lyfr Nehemiab, yn llawn mor brydferth a'r darn ardderohog a ddyfynwyd ganddo o lyfr Ezra, efe a wêl y geirian hyn, yn y rbai y darlnnir yr agwedd amddiffynol ag y ma« ei gwrthwynebwyr wedi gorfodi yr Eglwya i gym- meryd ar yr adeg breaennol:—" Y rhai oedd yn adeiladn ar y mnr ao yn dwyn beiohiau, a'r rbai oeddynt yn llwytho, ooddynt âg un Uaw yn gwoith- io yn y gwaith, ao â'r llaw arall yn dal arf. Canys pob un o'r adeila-Jwyr oedd wcdi gwregyan