Welsh Journals

"Duw yn ei phalasau a adwaenŵ yn amädiflynfa.'r—Pe. xjviii. 8. Ii^ff|Dlífir (Egltnp. îwr y gloch treigla uohod,—ei wys hen I wasanaetb Dawdod; Cana ei hen dinc hynod, LIsd, f.lan, Llan yw'r fan i fod. Edbn Fabdd. O fe«ro dy eaerau heddwch boed, I'th lysoead deued hawddfyd : Br mwyn .y mrodyr mae'r arch hon, A'm oymmyaogion hefyd. Pa. cixn. RHIP. II. ClP. IV. GORPHENAF, 1876. Pris 2g. CYNNWYSIAD. Crynodeb............ Capel Glynhengoed ............ ÍJrwydr Armageddon yn ol gweledigaeth Mr Gladstone &arn Ymneillduaeth am dani ei liun .. ìíeddiannau yr Eglwys yn rhy ddigynnydd .. .. íabyddiaeth ac Anífyddiaeth yn yr America ,. íwy sydd yn aflonyddu'r wlad ?.. " S. R, " ar " Ddadl Fawr yr Oes " etto ...... YLlyfrGweddiGyffredin ............ SeintiauRhufain a Seintiau Ymneillduaeth....., CRYNODEB. YMAE yn ddiddadl fod Mr. Gladstone yn " ddyn mawr," ac yn sefyll yn rhestr uchaf dynion taawr ei oes; ond gellir dywedyd hefyd am dano, fel hm ddarganfyddiadau a dyfeisiau yr oes hon— Mrthol ond peryglus. Yr hyn sydd yn rhoddi iddo. ŷ nodweddiad hwn yw ei argyhoeddiadau a'i droedig- aetliau o'r naill farn oleuedig i'r llall, fel nas gellir ÿmddiried i'w sefydlogrwydd, neu yn hytrach ei an- íiefydlogrwydd, ar unrhyw bwngc pwysig gwladwr- laethol a deddfwriaethol. Wedi iddo ymladd yn ddewrach na neb bron o'r Ceidwadwyr dros flynyddau er cadwedigaeth yr Eglwys Wyddelig, pan ganfn fod «ynny yn faen-rhwystr ar ffordd ei uchelgais, gwerth- odd yr Eglwys ddiofryd honno i P>abyddion yr twerddon ac Ymneillduwyr Lloegr, er eu mawr lawenydd a'u gobaith am ragor o ysglyfaetb. Ond canfu ei fod wedi cymmeryd cam gwâg, a thrwy hynny wedi colli ei boblogrwydd i raddau peryglus : troes ar ei sawdl i wrthwynebu yn benderfynol ddad- gyssylltiad a dadwaddoliad yr Fglwys yng Nghymru a Lloegr, er mawr siomedigaeth a digalondid i'w ed- tnygwyr blaenorol, ac, yn lle torri i lawr ragor o eglwysi sefydledig, aetb i Benarlâg i gymmynu coed, Hc i ysgrifenu pampbledau ac erthyglau adolygol galluog, ond anbawdd eu dehongli, yn erbyn Pabydd- ìaeth, ac ni wyddom pa beth arall. Wel, uwchben y coed cwympedig dan ei fwyall, ymddengys bod meddylddrych newydd disglaer wedi tywynu ar ei feddwl prudd am ail afael ar lyw y wladwriaeth. Ond pa f odd i adrodd y weledigaeth ogoneddus a'i dangos heb ddychryn i'r byd cymdeithasol a chrefyddol oedd yn ymholiad dyrys. Wedi ei eni o dan seren ddedwydd, daeth, yn dymmig iawn,,alwad arno i dywallt ei hyawdledd ar y Poìitical Èconomy Club, a dyma efe, heb ddrwg-dyb neb, yn gwneud y dat- guddiad mwys a ganlyn: " Rhaid i mi gyfaddef fod bir sylw, ac ymarferiad âg achosion cyhoeddus, yn fy ngwneud o flwyddyn i flwyddyn yn fwy teimladwy o r gwrthwynebiad i waddoliadau, ac yn llai a llai argy- hoeddedig o'u manteision gwrthbwysol i'r wladwr- iaeth." Pa beth yw ystyr hyn P Pabam nad yw yn llefaru yn eglur ? Ond y mae yn naturiol ddigon ei ddeall, yn ol datganiad mwys arferol Mr Gladstone o'i gyníluniau dyfodol. Nid ydym i ddisgwyl y dyg o flaen cyngor y genedl unrhyw ysgrif fach i ddad- waddoli Eglwys Loegr, canys byddai hynny yn gwbl anghysson â'i broffes o'i ymlyniad wrthi, ond gwel y gall wneud hynny ffordd arall yn gwbl mor effeithiol, drwy ddwyn i mewn fesur digon ei faint i synnu'r byd ac i ysgubo ymaith am byth bob gwaddoliadau ar unwaiifch megis pethau annymunol ac anfuddiol, a<3 heb fod yn dda i ddim, mewn oes oleuedig, ond i leffetheirio rhyddid cydwybod a diffrwytho haelioni gwirfoddol. Fel hyn y dadsefydlai ac y dadwaddolai, gyd â dialedd, bob egíwys, a chapel, a cholep;, ac ysgol, hyspytty, ac elusendy,heb ychwaneg o drafferth na siarad. Drychfeddwl nerthol ond peryglus, fel y gellir casglu oddiwrth erthygl alluog Mr Gladstone yn y Çontemporary Review, lle, wrth son am Bro- itestaniaeth Efengylaidd y Trefedigaethau a'r Unol Daleithiau, y dywed—" Y mae wedi tyfn i fynu mown pridd newydd, ac y'mhell o gyrraeddiad dichonadwy cysgod oerllyd sefydliadau gwladol o grefydd." Pa mor bell yr una'r " bobl gymmysg " sydd yn glynu wrth ei gwt am ran o'r yspail disgwyliedig ar gwymp yr Eglwys p A f^'ddant hwy yn foddlóh i eraill lad- ratta ou gwaddoliadau, arian a adawyd gan Ymneill- duwyr cyfoethog a haelionus i'w capeli, ysgolion, ac elusenau? Anghyfiawnder dybryd fyddai hynny, ond rhaid fyddai gweithredu ar y tir fod dau beth cam yn gwneud un peth union. Nerthol ond peryglus. MOR fawr yw llid a chenfigen gormod o bregeth- wyr Ymneillduol tuag at yr Eglwys a'i gweini- dogion fel y rhaid iddynt gael gollwng eu hergydion pan f'o cyfleustra neu anghyfleustra. Pel hyn, ar y 23ain o Fai diweddaf, cawn y Parch. T. Lewis, o Risca, yn traddodi pregeth neillduol i efrydwyr Ath- rofa Fedyddiol Pontypwl, ar Phil. i. 27 : " Yn unig ymddygtoch yn addas i efcngyl Crist, &c," ac yn ol adroddiad Seren Cymru, yn cyfarch yr egin pregeth- wyr fel hyn: " Conwch, frodyr mai nid traddodiad