Welsh Journals

CYLCHGRAWN CYMREIG CHWEFROR, 182.% BUCHEDDAU ENWOGION YR EGLWYS. MARTIN LÜTHER. Diweod y ganrif 1500 a dechreuad y ganrif 1600 a fyddant byth yn hy- nod mewn coffadwriaeth, oblegid cyn- nydd gwybodaeth, a'r cyfnewidiadau rhyferìdol a ddigwyddasant yn yr ys- paid hwnnw. Buasai dynion (o ran galluoedd eu synwyr) yn gorwedd dros oesoedd lawer inewn syrthni a chysgadrwydd. Y celfyddydau cy- ffredinaf a'r mwyaf gwasattaethgar i ddyn ni ddeallid mo honynt ond yn ammherffaith, a chan ychydig o bobl. Ysgolheigion yr oesoedd hynny a dreulient eu hamser ar holiadau dyrys, ac anfuddiol ofer-sain, a gwrth- wyneb gwybodaeth a gam-enwid felly. Eu dysgeidiaeth, er lleied oedd, ni feddiannid gan neb ond y gwŷr llên, neu yr offeiriaid yn unîg. Cyflwr y gwýr Heyg, o barth gwybodaeth, oedd yn druenus dros ben. Anfynych y rnedrai neb ò honynt, hyd'yn oed pen- defigion a brenhinoedd, ysgrifennu eu henwau, neu ddarllen gair ar lyfr; ac y mae gweìlhredoedd cÿttuhdéh, neu tythyrau cymmun gwyr mawr etto i'w gweled, lle y gosodasant eu croes, neu ryw nôd arall, yn lle' eu henwau, o herwydd na ddysgasent ysgrifennu. Dau orchwyl yn unig y ceisiai y cyf- ryw wyr eu deall ac ymarfer â hwynt; chwefror, 1823. séf, ymìid helwriáeth yn amser hedd- wch, a thrin arfau gwaed yn amser rhyfel. Cyfìwr y werin bobl oedd waeth fyth. Yn gyffredin ni chyfrifid hwynt oud ychydig yn uwch-radd na'r anifeiliaid direswm. Yn He perchen meddiannau eu hunain, caeth-weision oeddyut i'r gwyr niawr, a pherthyn- ent yn y cyfryw fodd i'r tiroedd, fel pan werthid y tir, e fyddid ar yr un pryd yn gwerthu y llafù'rwyr arno, wrth eu henwau a'u nifer, megis y gwneir hyd y dydd hwn gyda thiroedd a'r bobl dduon a fo arnynt, yn yr ítuìia Orllewinol. Nid oedd y cyfreithiau gwladolond byrr eu braich, acanniJys eu dyrnod,. i ddiogelu neu i gospi. Byddai pob pendefig yn fath o grach- frenhin yn ei gastell ei hun, a'i law yn e'rbyn pawb, a llaw pawb yn ei erbyn yntau, fel y gellid dywedyd, mai deddf mwyaf sefydledig y dyddiau hynny, oedd, Trechqftreisied,gwan- af gwaedded. Yr oedd, erhynny, amser adfywiad wedi ei bennodi yn nirgel gynghorion Rhagluniaeth, a llawer o bethau a ymddangosent yn raddol i ragfiaenu trefniadau gweìl. Cyfyngwyd o am- ser i amser awdurdod y pendefigion gormesol, a rhoddwyd i'r gweriu ychwaneg o ryddid gwladol, ynghydâ gwybodaeth helaethach. Aeth dysg- eidiaeth yn fwy cyflredin ytn mhlith