Welsh Journals

Y GWYLIEDYDD. Llyfr XIV.] MEDI, 1837. [Rhif. 173. BUCHEDDAU ENWOGION YR EGLWYS. WILLIAM PETERSON, D. D. DEON EXETER. Bu tynged galed iawn i filoedd lawer o'r rhai a ymddifadwydo'u bj wiolaethau pan y dymchwelwyd yr Eglwys yn nghanol y y rhyfeloedd cartrefol. Eu prif drosedd oedd yrnlyniad gwresog at Eglwys Loegr a'r Freniniaeth; ond yr oedd eu gelynion yn dewis eu drwg-liwio â'r enw gwarad- Wyddus hwnw M Gweinidogion enllibus," gan obeithio, wrth hyny, arwisgo eu her- lidigaeth ysgeler â chochl cyfiawnder ad- daledigol. Yn hyn y Ilwyddasant i radd- au mawr; o herwydd y mae, yr wyf yn deall, luaws mawr o eglwyswyr defosiyn- ol yr oes hon, y rhai, trwy anwybodaeth o hanesiaeth eglwysig, a farnant ddiarddel- iad dwy fil ar ol adferiad Siarl II. yn gam mawr a niweidiol, yr hyn a ymddifadodd yr Eglwys o oreuon ei meibion, a"c a gred- ant nad oedd diarddeliad wyth gant gan y Senedd ond puredigaeth doeth ac angen- îheidiol oddiwrth sorod Pabyddiaeth. Nid fy mwriad yw dadleu yma yn awr, ar gyfiawnder nac anghyfiawnder Deddf yr Unffurfiaeth yn Kiti2; a chaniataer i mi tldatgan gwir ewyllys fy nghalon, na bu- asai i'r cyfryw wyr enwog â Philip Henry, Howe, ac ereill cyffelyb iddynt, barhau yn ein cymundeb ni: ond yr wyf yn barnu ei bod yn ddyledswydd arnom ddwyn y dyn- •on hyny a gymmerasant eu hyspeilio o'u ttieddiannau yn Ilawen am eu cydffurtìad â'r Eglwys, i fwy o sylw cyffredinol, ac i symud ymaith yr athrod anhaeddiannol. yr hwn sydd yn gorwedd hyd heddyw fel cwmwl tew a thywyll ar eu henwau da a'u cymmeriad hefyd. Pan y gwelom fod ein tadau wedi cael eu herlid am eu hymlyniad wrth ein ffurf ni a'u ffurf hwythau o ymadroddion iach- «sol—pan y gwybyddom fod gwaharddiad MEDI, 1837. caeth wedi ei roddi iddynt hwy na ddefn- yddient y Llyfr Gweddi Gyffredin, yn gy- hoeddus nac yn ddirgel, dylai ein diolch- garwch mwyaf diffuant gael ei ddyrchafu yn barhaus iddo Ef, yr hwn a'n bendigodd ni â'r rhyddid a fwynhawn. Yr wyf yn mawr obeithio nad ystyrir fi yn ysgrifenu mewn yspryd anaddas tu ag at neb. Nis gallaf deimlo dim amgen na thosturi tu ag y dynion a gam-arweinir fel hyn, ac a ymosodant mor ffyrnig ar ein S'ion, gan ddywedyd, " Dinoethwch hi, dinoethwch hi, hyd at ei sylfaeni," a'r rhai am dymhor a ymddangosant eu bod yn llwyddo. Pan y coffâwyf hyn nid wyf mewn llid ond mewn galar. Nid fy ni- ben yw eu gwaradwyddo mewn un modd, ond amddiffyn enwau y rhai a syrthiasant yn ysglyfaeth iddynt. Ond iddychwelydynawratwrthddrych neillduol yr hanes hwn. Niwyddysyn iawn ym mha le y ganwyd ef, nac ym mha ysgoldŷ yr addysgwyd ef. Efe a raddiwyd yn gôr-beriglor Eglwys Exeter ar yr I6eg o Awst, 1619, pan oedd yn Athraw y Celf- yddydau, ar ddyrchaiìad y Dr. John How- son i esgobaeth Rhydychen ; a'r ail o Fe- hefin, 1621 (yramser hyny yn WyryfDuw- inyddiaeth) etholwyd ef yn ganonwr, ar symudiad y Dr. John Hridgman i esgob- aeth Caerlleon : ac o'r diwedd dyrchaf- wyd yntau i'r ddeoniaeth hon ar farwol- aeth y Dr. Matthew Sutclifle, yn y flwydd- yn 1029, wedi ei osod mewn Ilawn fedd- iant o honi ar y 1 Hfed dydd o Orphenaf yn y flwyddyn hòno. Pan dorodd y gwrth- ryfel allan, efe a yfodd mur ddwfn o'r cwpan chwerw ag un ofleiriad a lynodd wrth y goron yn ei oes; a'i driniaeth ynei bersoudŷ yn St. lìreock oedd mor I13 nod K k