Welsh Journals

GoRFHÈNHAF 1,] Y BEREAD. [1842. YR AMSEROEDD DRWG HYN. PARHAD O DJ DAL. 178. Na ddywed, paharri y bu y dyddìau o'r blaen yn well na y dyddiau hyn ? canys nid ó ddoethineb yt ydwyt yn ýmofyn am y peth hyn.—Preg. vii, 10. Eithr deuwn i lawr byd at amseroedd di- weddarach, sef y canol neU y tywyll oesau. Pan ddarllenom am hygoeledd llygredig yr eglwys, casgliad creiriau, adeiladiad mynachlog- ydcì, pererindodau at feddau y merthyron, y mud-chwareuyddiaethau a ddygid i mewn i wasanaeth crefyddol, rhyfelgyrch ofnadwy a gor- wyllt Milwyr y Groes (the Crusades,) uchel- gais a gormaiî pabyddion a thywysogion, an- wybodaeth resynol yr offeiriaid, y gorwag gẅestiynó a dadleü ynghyleh gwirioneddau dansoddawl ac anamgyffredadwy. Pan elwir ein sylw at y (cyfryw ffeithiau, braidd na phen- deifynem fod y byd y pryd hyny wedi myned yn y gwrthol gyda golwg ar ei weliiant cre- íyddol, a bod Cristionogaeth wedi methu cyf- lawni ei hamcanion mawreddog a gogoneddus. Eithr annoeth fyddai y fath benderfyniad byr- bwyll, canys er mai gwirionedd yw fod y tymhor hwnw yn dywyll mewn cyferbyniad a'r un presenol, eto nis call unrhyw ddarllenydd ystyriol mewn hanesyddiàeth, lai na chanfod mai symud yn mlaen, er yn araf fe allai, oeddent Gristionogaeth a moesoldeb. Y pryd hyny, yr egiwys Gristionogol, pá un a brofasom o'r blaen yn ffwrn gormesiant ac erledigaeth oddi- allan, a ddarostyngwyd i'r prawf Ilymaeh o gyfeiliorn a llygredd tumewnol; a chan ddyfod allan o'r ddau heb ei niweidio gyda golwg ar elfenau hanfodol ei chymeriad, a phrif athraw- iaethau ei ffydd, rhoddwyd yr eglurhad cadarn- af a allesid'i'r byd, nas gall hyd y nod pyrth uffern ei gorchfygu. Y pryd hyny y sylfaenwyd yr ysgolion a'r athrofeydd ag a addurnant yn awr holl drefydd a dinasoedd Ewrtíp. Y pryd hyny y dadblygwyd gwendid y deall dynol trwy geisio egluro gwirioneddau anamgyffredad- wy, ac ymddyrysu yn y ffel-graffiadau rhag- dremiadol ysgolaidd. Y pryd hyny, am y waith gyntaf yn hanesyddiaeth y byd, y der- chafwyd y cymeriad benywaidd i'w radd bri- odol meẅn cymdeithas. Ac nid amser segur oedd hwn ychwaith ary meddwl celfyddydawl. Dyma pan ddechreu- wyd adeiladu yn ol y dull mawrwych angbyd- marol hwnw, sef yr un Gothiaidd. Y pryd hyn y dyfeisiwyd yr awrlais—yn awr mor ddef- nyddiol a chyffredin ; y trem beiriaint—ag yd- ynt wedi dwyn i'r golwg rhyfeddodau sylwedd- iaeth; cwmpawd y rrrordwywr, a'r gelfyddyd o argraffu, pa rai a allwn eu goiygu fel yn cyfan- «oddi gwawriad y diwygiad. Felly gallwn Ctf. 1. * 25 fyned rhagddom, a dangos fod y gau-goeliau a'r ffoleddau ag a ymddangosant i ni mor syn a gwrthun, yn welliant mawr ar y ddelw addol* iaeth baganaidd a'u rhag-flaenent, ac a ddym- chweiwyd yn ymledaeniad y grefydd wirion- eddol. Eithr dywedwyd digon eisoes er profi mai nid doeth fuasai, hyd yn od y pryd hyny, ofyn, " Paham y bu y dyddiau o'r blaen yn well nay dyddiau hyn f' Bellach, deuaf' at yr amser presenol; a gwir yw bod yn awr lawer o brinder arian, marw- eidd-dra masnachol, a thywyllwch gwladwr- iaethol. Eithr paham y digalonwn ac y grwg- nachwn ni gymaint, canys gwelsom na fu amser-1 au erioed heb eu hafrwyddoldeb, helbulon, a phrofedigaethau. Oni ddylem ddisgwyl yn mhob sefyllfa gymysgedd o ddrwg a da, gor- uchwyliaeth geryddawl yn gystal a bendithiawl —o farn yn gystal ag o drugaredd. Pa le mae y bobl ag a ddyrchafwyd erioed i'r fath uchder mewn llwyddiant fel eu gorlwythwyd a ded- wyddwch 'digymysg yn eu holl amgylchiadau. A phwy a gymer arno ddywedyd fod y tra- fferthion a'r trychinebau presenol yn fwy na dim a ddigwyddodd o'r blaen; ac nasgalldim daioni fod yn ganlyniad o honynt. Er fod Duw yn y dyddiau hyn yn siomi disgwyliad- au rhai dynion uchelfrydig, a gawn ni yn fyr- bwyll benderfynu ei fod ef wedi anghofìo tru- garhau, a'i fod wedi ein bwrw ymaith yn dra- gywydd. Beth oedd y chwildroad Americ- anaidd amgen tymhor ofnus a dychrynllyd iawn, eto, pwy a all ameu nad oedd yn ei ganlyn- iadau gogoneddus yn welliantar y blaenorol?— Onid oeâ genym reswm i gredu fod yr ystor- om a'r dymhestl yr un mor angenrbeidiol yn y byd moesol a gwladwriaethol ag yra yr un anian- ol 1 Neu os, nad vnt mor angenrheidiol, y cyn- yrchant yn fynych yr unrhyw effeithiau pured i<T0l 1 Pwy a ddywed ynte nad benditbion mewn ffuantwedd ydynt, ac nad ydynt yn an- hepgorol angenfheidiol er diogelwch a chad- arnbad sefydliadau y wlad anghydmarol an- rhydeddus hon y trigianwn ynddi. Fel dynion sobr a sýnwyrol nis gallwn ni (y Cymry Amer- icanaidd) ystyrîed amlder neu brinder arianol fel yr onig fynegai cywir o ffyniant gwladol} ac hyd yn od mewn amser, fel y presenol, gall- wn ymgaloni ein hunain a'n gilydd trwy ragor- ach ystyriaethau nag a fedr budrelw i ymgynyg i ni. Trown ein meddyliau gan hyny at rai o'r ystyriaethau buddiolach hyn, y rhag-olygiadat y y Rhif. I».