Welsh Journals

Y BEDYDDIWR. Cyf. IV.] IONAWR, 1845. [ttniF. 37. CYFIAWNDER. ( Y Traethawd hwn a farnwyd yn Fuddyyol yn Eisteddfod Llanrwst, Swydd Ddìnbych, 1844.) [Y mae y Traethawd dan sy!w yn ardderchawg; a chan foil llalurwailh yr awdwr yn deilwng o wobr tu hwnt i allmiedd yr Eisteddfod, cyfarwydda y l'wyllgor iddo i'w argraltn. Y mae ei ieithydd- iaetli yn hylithr—y cyfaiisoddiad yn benigamp— ei feddylddrychau yn rynius ac hedegog, ac y mae ei ddull athronyildawl a destlns yn ileilwng o gymeradwyaeth mwyaf ditinaut pob Cyinro manylgralf.—Y Beirishid.] Pbuf ogoniant pob person dynol ydyw oymeriad da ; yr hwn, yn ol y darnodiad mwyaf cyíFredinol, a wneir fyny o wa- hanol rinweddau mewn undeb ymarferol â'u gilydd. Beth yw rhinwedd, a'r prif rinwedd, sydd wedi bod yn destyn ym- chwiliad gwahanol genhedlaethau mewn gwahanol oesoedd; ond y penderfyniad goreu arno, debygaf, ydyw y canlynol; — Gwneuthur dû i ddynolryw, tnewn ufudd-dod iewyllys Ditw, ac er mwyn tragwyddol dded- wyddwch; ac, ond astudio cysylltiadau cym- deithas, cawn hyn yn addurn anhebgor yn mhob cymeriad uniawn. Dyma rinwedd. Eithr o barth y prif rinwedd, y mae tladl anmhenderfynol yn aros, pa un yw y gy- neddf a ellir ei galw yn brif ysgogydd yr ymddygiad hwn. Rhai ag ydynt wedi myfyrio ac ysgrifenu ar Athroniaeth y meddwl, a ddosbarthant y rhinweddau ym- arferol i a ganlyn,—haelfrydedd, cattineb, gwroldeb, a chymedroldeb. Y rhai hyn a olygant fel prif ganghenau moesoldeb, a gogoniant y gymdeithas ddynol yn ei holl ymarferion. Wrth i ni, gan hyny, adolygu dylanwad y cyneddfau hyn ar gymdeithas, ni a'u cawn oll yn wir angenrheidiol er iawn drefuiad y cyfryw—a lle y byddont mewn grym, yn addurniadau tra ysplenydd. Canys, haelfrydedd gyfeiria at ddybenion da; caüinéb noda y moddion goreu i'w cyr- haeddyd; gwroldeb dreiddia trwy anhaws- derau a pheryglon er eu meddiannu ; a chymedroldeb orchfyga y nwydau afreolus a ettyl ymgyrch yr ymdrechydd. Ond pan y telir ystyriaeth ddyladwy i hawliau ein * ^ CxMìV. testyn, debygaf y canfyddir ef yn gyfryw a deilynga yr uwchraddiaeth a nodwyd; sef, bod yn brif ysgogydd y cyiteddfau hyn, fel hebddo, nabyddent yn yrymarweddiad dyn- ol, ond felllong ar y cefnfor ëangheb yr un llyw, canys eìe a ellirolygu fel canolbwynt y cymeriad dyuol,neu gynddrychiolydd ei holl ragoriaethau, er eu cyfeirio at bob gweithrcd a gymheilir gan reswm, neu a ddysgwyllr gau gymdeithas ddiwylliedig. Gan hyny, gellir ei alw yn buif rinwedd y byd moesol, yn focus gogoniant dynfjdiaeth o ran ei huwch- raddoldeb yma yn athrofa egwyddorion, ac yn berl dysgleirwych yn ei choron wedi y cyrhaeddo berffeithrwydd yn ngororau y byd anfarwol. Gan hyny, ymholwn I. Beth yn eiuodol a ellie alw yn Gyfiawnder'! Y darnodiad mwyaf cy- ffredin o hono yw a ganlyn ;—s'ef, cyfawn- iad rhcolaidd o'r dylcdsicyddau hy?iy a orchymynir gan gyfreithiau cymdeithas. Yn y goleuni hwn y cymerir y pwngc fyny gan lawer mewn barn ; ac ysywaeth, yn y golygiad hwn yn unig y cymerir ef gan gannoedd mewn ymarferiad. Eithr ym- ddengys i mi fod goleuni è'angach na hyna i'w roddi amo, gan yr ymddengys fel egwyddor yn hawlio synwyr manylach,— sef, tueddfryd rhydd ac ewyllysgar at roddi neu ganiatau i bawb en heiddo. Gellir ym- ostwng i orchymynion cymdeithas trwy or- fodaeth, a chaniatau i bawb cu heiddo trwy drais ; drwy hyny arddangosir cyfiawnder allanol ; eithr nid priodol fyddai galw hyny yn rinwedd, oddieithr ei fod yn tarddu oddiar ufudd-dod rhydd a diorfod y meddwl. Y person ag sydd tan lywodraeth hyna, a weitbreda mor onest a manwl yn ei holl ddyledswyddau, a phe na byddai cyfreithiau gosodedig, gwobrwyon na chcspau : gellir galw hyn yn gyfiawnder mewn egwyddor— a dyma rinwedd. Os llefarir yn briodol, nis gellir galw y dosparthiadau poblogaidd